Οι αυθεντικές μορφές των Αγωνιστών του ’21
Στον φιλέλληνα υπολοχαγό Καρλ Κρατσάϊζεν (1794-1878) οφείλουμε την αγιογραφία των αγωνιστών του ’21. Τουλάχιστον όσων είχαν επιζήσει από τις αιματηρές συγκρούσεις και τις ηρωικές θυσίες που είχαν προηγηθεί μέχρι το Νοέμβριο του 1826, τότε δηλαδή που ο Βαυαρός αξιωματικός φτάνει στην Ελλάδα. Έτσι εξηγείται ότι από το «εικονοστάσι» του λείπουν οι σεπτές μορφές του Αθανάσιου Διάκου, του Μάρκου Μπότσαρη ή του Παπαφλέσσα, όπως παρατήρησε ο Παντελής Πρεβελάκης στον συγκινητικό του πρόλογο στην πολύτιμη επετειακή έκδοση του 1971 της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών, που έγινε για τα 150 χρόνια από την κήρυξη της Ελληνικής Επανάστασης.
Οι είκοσι προσωπογραφίες θρυλικών μορφών του Αγώνα που παρουσιάστηκαν σε εκείνη την έκδοση, σχεδιασμένες με μολύβι, μας αποκάλυψαν τότε τις αυθεντικές μορφές των ηρώων που είχαν στοιχειώσει τη φαντασία μας, από τότε που στόλιζαν τις σχολικές αίθουσες στην παραποιημένη λιθογραφική εκδοχή τους. Από το Νοέμβριο του 1826 ως τα τέλη Αυγούστου του 1827 ο Κρατσάϊζεν με σπάνια και γρηγορούσα ιστορική συνείδηση πρόλαβε να αιχμαλωτίσει στο χαρτί τις φυσιογνωμίες των κυριότερων πρωταγωνιστών της κρίσιμης εκείνης στιγμής του Αγώνα. Ήταν η στιγμή όπου διακυβευόταν η έκβασή του, ενώ ο εμφύλιος διχασμός απειλούσε να τινάξει στον αέρα όσα είχαν κατακτηθεί ως τότε.
Ο Κρατσάϊζεν περιέρχεται τα στρατόπεδα σε Ναύπλιο, Πόρο, Αίγινα Σαλαμίνα, Αθήνα, Πειραιά, για να καταλήξει στο στρατόπεδο του Φαλήρου, τον Απρίλιο του 1827, λίγο πριν από τον θάνατο του Καραϊσκάκη (23 Απριλίου). Εκεί πρόλαβε να αποτυπώσει σ’ ένα ημιτελές σχέδιο, που αποτελεί μια συγκλονιστική μαρτυρία, τα εμπύρετα ευγενή χαρακτηριστικά του ήρωα, τρικυμισμένα από την αγωνία για όσα συνέβαιναν εκείνη τη στιγμή και όσα μάντευε με τη στρατηγική του οξυδέρκεια πως θ’ ακολουθήσουν. Ο θάνατος έχει αποτυπωθεί μεταφορικά σ’ αυτό το σχέδιο-ντοκουμέντο που δεν πρόλαβε να ολοκληρωθεί. Είναι και το μόνο που δεν φέρει την υπογραφή του εικονιζόμενου προσώπου. Γιατί ο Καρλ Κρατσάϊζεν, για να ολοκληρώσει τον χαρακτήρα του ιστορικού τεκμηρίου που φαίνεται να προσέδιδε σ’ αυτά τα σχέδια, έβαζε τον εικονιζόμενο να υπογράψει στο κάτω μέρος του χαρτιού.
Του οφείλουμε θαυμασμό για την πρόνοιά του και ευγνωμοσύνη γι’ αυτή τη σιωπηλή αλλά ψηλαφητή μαρτυρία. Είναι σα ν’ ακουμπάμε το αδρό χέρι που χάραξε αυτές τις γραμμές. Για πόσα πράγματα μας μιλούν αυτές οι υπογραφές, συχνά διστακτικές, αδέξιες, σπάνια αποφασιστικές! Πόσοι από τους πατέρες του έθνους, τους πρωτεργάτες της ελευθερίας μας, γνώριζαν γράμματα; Πόσοι ήταν αναλφάβητοι όπως αρχικά ο Στρατηγός Μακρυγιάννης; Αυτές οι υπογραφές ισοδυναμούν με άλλες απόκρυφες αλλά εξίσου αποκαλυπτικές προσωπογραφίες.
Ο Καρλ Κρατσάϊζεν θεωρείται αυτοδίδακτος. Δεν γνωρίζουμε λεπτομέρειες για την προπαιδεία του, αλλά αν δεν είχε πάρει μαθήματα ζωγραφικής, είχε ασκηθεί τόσο πολύ, ώστε τα σχέδιά του δεν μπορούν να θεωρηθούν έργα ερασιτέχνη. Το βλέμμα του είναι διεισδυτικό, οξύ και υποστηρίζεται από ένα χέρι που σχεδιάζει διστακτικά, μεν αλλά με μεγάλη ακρίβεια και ευαισθησία. Συχνά τα σχέδιά του έχουν την ποιότητα του νεοκλασικού ζωγράφου Ένγκρ. Εξάλλου υπάρχει μια τάση εξιδανίκευσης που δικαιολογείται από το ρομαντικό πνεύμα και τον φιλελληνικό του θαυμασμό για τις θρυλικές μορφές που αντικρίζει. Ίσως όμως η πιο σημαίνουσα αρετή αυτών των σχεδίων είναι η ψυχολογική τους μαρτυρία, η αποτύπωση του χαρακτήρα, του ήθους κάθε προσώπου. Αυτά τα πρόσωπα που μας ατενίζουν μ’ ένα φαινομενικά ήρεμο τρόπο μοιάζει να ζουν σε μια διπλή διάσταση του χρόνου· μέσα στην αιωνιότητα και μέσα στην ιστορική στιγμή. Η αιωνιότητα τα κάνει να μοιάζουν ατάραχα, αμάραντα, ενώ η αγωνιώδης στιγμή ρίχνει τον αδιόρατο ίσκιο της στα βλέμματα και προσδίδει μια επίσημη σοβαρότητα στις εκφράσεις. Το αίσθημα αυτό το συνέλαβε και το διατύπωσε με απαράμιλλο τρόπο ο Παντελής Πρεβελάκης στον πρόλογο του λευκώματος που προαναφέραμε: «ενώ οι ήρωες εκφράζουν την ατομικότητά τους, όλοι μαζί διαφυλάττουν το ήθος μιας εποχής, μια ψυχική συνοχή, σαν οι άνδρες αυτοί να είχαν μαζευτεί γύρω από το καθημαγμένο σώμα της πατρίδας».
Οφείλουμε πράγματι ευγνωμοσύνη τόσο στους κληρονόμους του Κρατσάϊζεν που διαφύλαξαν αυτό τον θησαυρό όσο και στον Ζαχαρία Παπαντωνίου, διευθυντή τότε της Εθνικής Πινακοθήκης, που είχε την έμπνευση να τον αποκτήσει το 1926.Επιστρέφοντας στο Μόναχο, ο Κρατσάϊζεν φρόντισε να αντιγραφούν 24 σχέδια και να εκδοθούν σε λιθογραφική μορφή. Κυκλοφόρησαν με τίτλο «Προσωπογραφίες των διασημοτέρων Ελλήνων και Φιλελλήνων, μαζί με μερικές απόψεις και ενδυμασίες, σχεδιασμένες εκ του φυσικού και δημοσιευμένες από τον Καρλ Κρατσάϊζεν» (1828-1831). Αυτές οι λιθογραφίες αποτέλεσαν το πρότυπο για την ιστορική εικονογραφία του Αγώνα, ιδιαίτερα του Βρυζάκη, αλλά και την πηγή από όπου η συλλογική μνήμη των Ελλήνων άντλησε τις εικόνες των ηρώων που τους χάρισαν την ελευθερία, αφού αυτές κοσμούσαν τα εγχειρίδια και τους τοίχους των σχολικών κτηρίων.
Η ψηφιακή αναπαραγωγή της εικόνας και το διαδίκτυο μας επιτρέπουν σήμερα, με την ευκαιρία του εορτασμού της εθνικής μας εθνεγερσίας, να παρουσιάσουμε, μέσα από τα σχέδια του Κρατσάϊζεν, τις αυθεντικές μορφές των Αγωνιστών και να μοιραστούμε με όλους τους Έλληνες, και ιδιαίτερα με τους νέους, τη συγκίνηση και το δέος που διεγείρουν οι εικόνες εκείνων που με την ηρωική αυτοθυσία τους μας χάρισαν την ελευθερία.
Krazeisen Karl (1794-1878) Κρατσάιζεν Καρλ
Γεώργιος Μαυρομιχάλης στον Πόρο, 1826
Μολύβι σε χαρτί, 31 x 26 εκ.
Αρ. Έργου: Π.1325/Α/1
Krazeisen Karl (1794-1878) Κρατσάιζεν Καρλ
Ιωάννης Φιλήμων στην Αίγινα, 1827
Μολύβι σε χαρτί, 16 x 12 εκ.
Αρ. Έργου: Π.1325/Α/2
Krazeisen Karl (1794-1878) Κρατσάιζεν Καρλ
Γιακουμάκης Τομπάζης επί της φρεγάτας Ελλάς, 1827
Μολύβι σε χαρτί, 16,5 x 12 εκ.
Αρ. Έργου: Π.1325/Α/4
Krazeisen Karl (1794-1878) Κρατσάιζεν Καρλ
Δημήτριος Κολιόπουλος-Πλαπούτας, 1827
Μολύβι σε χαρτί, 16,5 x 12 εκ.
Αρ. Έργου: Π.1325/Α/5
Krazeisen Karl (1794-1878) Κρατσάιζεν Καρλ
Γεώργιος Καραϊσκάκης, 1827
Μολύβι σε χαρτί, 16,5 x 12 εκ.
Αρ. Έργου: Π.1325/Α/6
Krazeisen Karl (1794-1878) Κρατσάιζεν Καρλ
Ιωάννης Πέτας στο Ναύπλιο,1826
Μολύβι σε χαρτί, 16 x 12 εκ.
Αρ. Έργου: Π.1325/Α/7
Krazeisen Karl (1794-1878) Κρατσάιζεν Καρλ
Κωνσταντίνος Κανάρης στην Αίγινα, 1827
Μολύβι σε χαρτί, 16,5 x 12 εκ.
Αρ. Έργου: Π.1325/Α/8
Krazeisen Karl (1794-1878) Κρατσάιζεν Καρλ
Κωνσταντίνος Αξιώτης στο Ναύπλιο, 1826
Μολύβι σε χαρτί, 16,5 x 12 εκ.
Αρ. Έργου: Π.1325/Α/9
Krazeisen Karl (1794-1878) Κρατσάιζεν Καρλ
Νικήτας (Σταματελόπουλος) στο κάστρο του Δαμαλά (Τροιζήνα), 1827
Μολύβι σε χαρτί, 16,5 x 12 εκ.
Αρ. Έργου: Π.1325/Α/10
Krazeisen Karl (1794-1878) Κρατσάιζεν Καρλ
Θεόδωρος Κολοκοτρώνης στο κάστρο τπυ Δαμαλά, 1827
Μολύβι σε χαρτί, 16 x 12 εκ.
Αρ. Έργου: Π.1325/Α/11
Krazeisen Karl (1794-1878) Κρατσάιζεν Καρλ
Κωνσταντίνος Μπότσαρης 1827
Μολύβι σε χαρτί, 16 x 12 εκ.
Αρ. Έργου: Π.1325/Α/12
Krazeisen Karl (1794-1878) Κρατσάιζεν Καρλ
Ιωάννης Μακρυγιάννης στην Αίγινα,1827
Μολύβι σε χαρτί, 16 x 12 εκ.
Αρ. Έργου: Π.1325/Α/13
Krazeisen Karl (1794-1878) Κρατσάιζεν Καρλ
Ιωάννης Μαυρομιχάλης στον Πόρο, 1827
Μολύβι σε χαρτί, 16 x 12 εκ.
Αρ. Έργου: Π.1325/Α/14
Krazeisen Karl (1794-1878) Κρατσάιζεν Καρλ
Ο Ανδρέας Μιαούλης στη φρεγάτα Ελλάς, 1827
Μολύβι σε χαρτί, 16 x 12 εκ.
Αρ. Έργου: Π.1325/Α/15
Krazeisen Karl (1794-1878) Κρατσάιζεν Καρλ
Γεώργιος Καραϊσκάκης, 1827
Μολύβι σε χαρτί, 16 x 12 εκ.
Αρ. Έργου: Π.1325/Α/16
Krazeisen Karl (1794-1878) Κρατσάιζεν Καρλ
Ανδρέας Μιαούλης
Μολύβι σε χαρτί, 16 x 12 εκ.
Αρ. Έργου: Π.1325/Α/17
Krazeisen Karl (1794-1878) Κρατσάιζεν Καρλ
Ανδρέας Ζαϊμης στον Πόρο, 1827
Μολύβι σε χαρτί, 16 x 12 εκ.
Αρ. Έργου: Π.1325/Α/18
Krazeisen Karl (1794-1878) Κρατσάιζεν Καρλ
Γεώργιος Σισίνης στον Πόρο, 1827
Μολύβι σε χαρτί, 16 x 12 εκ.
Αρ. Έργου: Π.1325/Α/19
Krazeisen Karl (1794-1878) Κρατσάιζεν Καρλ
Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος στον Πόρο, 1827
Μολύβι σε χαρτί, 16 x 12 εκ.
Αρ. Έργου: Π.1325/Α/20
Krazeisen Karl (1794-1878) Κρατσάιζεν Καρλ
Βασιλική Μπότσαρη στη Ζάκυνθο, 1826
Μολύβι σε χαρτί, 12 x 11,5 εκ.
Αρ. Έργου: Π.1325/Α/21
Krazeisen Karl (1794-1878) Κρατσάιζεν Καρλ
Κολίνος Κολοκοτρώνης στη Ζάκυνθο 1826
Μολύβι σε χαρτί, 12 x 11,5 εκ.
Αρ. Έργου: Π.1325/Α/22
Krazeisen Karl (1794-1878) Κρατσάιζεν Καρλ
Ιωάννης Μακρής Μιλαϊτης στον Πόρο, 1827
Μολύβι σε χαρτί, 18 x 16 εκ.
Αρ. Έργου: Π.1325/Α/23
Krazeisen Karl (1794-1878) Κρατσάιζεν Καρλ
Κωνσταντίνος Νικόδημος στην Αίγινα, 1827
Μολύβι σε χαρτί, 16 x 12 εκ.
Αρ. Έργου: Π.1325/Α/24
Krazeisen Karl (1794-1878) Κρατσάιζεν Καρλ
Σπύρος Βιτάλης κοντά στην Ραγκούζα (Ντουμπρόβνικ), 1826
Μολύβι σε χαρτί, 16 x 12 εκ.
Αρ. Έργου: Π.1325/Α/25
Krazeisen Karl (1794-1878) Κρατσάιζεν Καρλ
Γεώργιος Κουντουριώτης στον Πόρο, 1827
Μολύβι σε χαρτί, 16 x 12 εκ.
Αρ. Έργου: Π.1325/Α/26
Το προσωπικό ίχνος των Αγωνιστών
Από το Νοέμβριο του 1826 ως τα τέλη Αυγούστου του 1827 ο Κρατσάϊζεν με σπάνια και γρηγορούσα ιστορική συνείδηση πρόλαβε να αιχμαλωτίσει στο χαρτί τις φυσιογνωμίες των κυριότερων πρωταγωνιστών της κρίσιμης εκείνης στιγμής του Αγώνα. Ήταν η στιγμή όπου διακυβευόταν η έκβασή του, ενώ ο εμφύλιος διχασμός απειλούσε να τινάξει στον αέρα όσα είχαν κατακτηθεί ως τότε.Ο Κρατσάϊζεν περιέρχεται τα στρατόπεδα σε Ναύπλιο, Πόρο, Αίγινα Σαλαμίνα, Αθήνα, Πειραιά, για να καταλήξει στο στρατόπεδο του Φαλήρου, τον Απρίλιο του 1827.
Του οφείλουμε θαυμασμό για την πρόνοιά του και ευγνωμοσύνη γι’ αυτή τη σιωπηλή αλλά ψηλαφητή μαρτυρία. Είναι σα ν’ ακουμπάμε το αδρό χέρι που χάραξε αυτές τις γραμμές. Για πόσα πράγματα μας μιλούν αυτές οι υπογραφές, συχνά διστακτικές, αδέξιες, σπάνια αποφασιστικές! Πόσοι από τους πατέρες του έθνους, τους πρωτεργάτες της ελευθερίας μας, γνώριζαν γράμματα; Πόσοι ήταν αναλφάβητοι όπως αρχικά ο Στρατηγός Μακρυγιάννης; Αυτές οι υπογραφές ισοδυναμούν με άλλες απόκρυφες αλλά εξίσου αποκαλυπτικές προσωπογραφίες.
Krazeisen Karl (1794-1878) Κρατσάιζεν Καρλ
Ιωάννης Φιλήμων στην Αίγινα, 1827
Μολύβι σε χαρτί, 16 x 12 εκ.
Αρ. Έργου: Π.1325/Α/2
Ιωάννης Φιλήμων
Krazeisen Karl (1794-1878) Κρατσάιζεν Καρλ
Γεώργιος Μαυρομιχάλης στον Πόρο, 1827
Μολύβι σε χαρτί, 16 x 12 εκ.
Αρ. Έργου: Π.1325/Α/3
Γεώργιος Μαυρομιχάλης
Krazeisen Karl (1794-1878) Κρατσάιζεν Καρλ
Δημήτρης Κολιόπουλος-Πλαπούτας, 1827
Μολύβι σε χαρτί, 16,5 x 12 εκ.
Αρ. Έργου: Π.1325/Α/5
Δημήτρης Κολιόπουλος-Πλαπούτας
Krazeisen Karl (1794-1878) Κρατσάιζεν Καρλ
Ιωάννης Πέτας στο Ναύπλιο, 1826
Μολύβι σε χαρτί, 16 x 12 εκ.
Αρ. Έργου: Π.1325/Α/7
Ιωάννης Πέτας
Krazeisen Karl (1794-1878) Κρατσάιζεν Καρλ
Κωνσταντίνος Κανάρης στην Αίγινα, 1827
Μολύβι σε χαρτί, 16,5 x 12 εκ.
Αρ. Έργου: Π.1325/Α/8
Κωνσταντίνος Κανάρης
Krazeisen Karl (1794-1878) Κρατσάιζεν Καρλ
Κωνσταντίνος Αξιώτης στο Ναύπλιο, 1826
Μολύβι σε χαρτί, 16,5 x 12 εκ.
Αρ. Έργου: Π.1325/Α/9
Κωνσταντίνος Αξιώτης
Krazeisen Karl (1794-1878) Κρατσάιζεν Καρλ
Νικήτας (Σταματελόπουλος) στο κάστρο του Δαμαλά (Τροιζήνα), 1827
Μολύβι σε χαρτί, 16,5 x 12 εκ.
Αρ. Έργου: Π.1325/Α/10
Νικήτας (Σταματελόπουλος)
Krazeisen Karl (1794-1878) Κρατσάιζεν Καρλ
Θεόδωρος Κολοκοτρώνης στο κάστρο του Δαμαλά, 1827
Μολύβι σε χαρτί, 16 x 12 εκ.
Αρ. Έργου: Π.1325/Α/11
Θεόδωρος Κολοκοτρώνης
Krazeisen Karl (1794-1878) Κρατσάιζεν Καρλ
Κωνσταντίνος Μπότσαρης, 1827
Μολύβι σε χαρτί, 16 x 12 εκ.
Αρ. Έργου: Π.1325/Α/12
Κωνσταντίνος Μπότσαρης
Krazeisen Karl (1794-1878) Κρατσάιζεν Καρλ
Ιωάννης Μακρυγιάννης στην Αίγινα, 1827
Μολύβι σε χαρτί, 16 x 12 εκ.
Αρ. Έργου: Π.1325/Α/13
Ιωάννης Μακρυγιάννης
Krazeisen Karl (1794-1878) Κρατσάιζεν Καρλ
Ιωάννης Μαυρομιχάλης στον Πόρο 1827
Μολύβι σε χαρτί, 16 x 12 εκ.
Αρ. Έργου: Π.1325/Α/14
Ιωάννης Μαυρομιχάλης
Krazeisen Karl (1794-1878) Κρατσάιζεν Καρλ
Ο Ανδρέας Μιαούλης στη φρεγάτα Ελλάς, 1827
Μολύβι σε χαρτί, 16 x 12 εκ.
Αρ. Έργου: Π.1325/Α/15
Ανδρέας Μιαούλης
Krazeisen Karl (1794-1878) Κρατσάιζεν Καρλ
Ανδρέας Ζαϊμης στον Πόρο 1827
Μολύβι σε χαρτί, 16 x 12 εκ.
Αρ. Έργου: Π.1325/Α/18
Ανδρέας Ζαϊμης
Krazeisen Karl (1794-1878) Κρατσάιζεν Καρλ
Ανδρέας Μιαούλης
Μολύβι σε χαρτί, 16 x 12 εκ.
Αρ. Έργου: Π.1325/Α/17
Ανδρέας Μιαούλης
Krazeisen Karl (1794-1878) Κρατσάιζεν Καρλ
Γεώργιος Σισίνης στον Πόρο, 1827
Μολύβι σε χαρτί, 16 x 12 εκ.
Αρ. Έργου: Π.1325/Α/19
Γεώργιος Σισίνης
Krazeisen Karl (1794-1878) Κρατσάιζεν Καρλ
Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος στον Πόρο, 1827
Μολύβι σε χαρτί, 16 x 12 εκ.
Αρ. Έργου: Π.1325/Α/20
Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος
Krazeisen Karl (1794-1878) Κρατσάιζεν Καρλ
Βασιλική Μπότσαρη στη Ζάκυνθο, 1826
Μολύβι σε χαρτί, 12 x 11,5 εκ.
Αρ. Έργου: Π.1325/Α/21
Βασιλική Μπότσαρη
Krazeisen Karl (1794-1878) Κρατσάιζεν Καρλ
Κολίνος Κολοκοτρώνης στη Ζάκυνθο 1826
Μολύβι σε χαρτί, 12 x 11,5 εκ.
Αρ. Έργου: Π.1325/Α/22
Κολίνος Κολοκοτρώνης
Krazeisen Karl (1794-1878) Κρατσάιζεν Καρλ
Ιωάννης Μακρής Μιλαϊτης στον Πόρο, 1827
Μολύβι σε χαρτί, 18 x 16 εκ.
Αρ. Έργου: Π.1325/Α/23
Ιωάννης Μακρής Μιλαϊτης
Krazeisen Karl (1794-1878) Κρατσάιζεν Καρλ
Κωνσταντίνος Νικόδημος στην Αίγινα 1827
Μολύβι σε χαρτί, 16 x 12 εκ.
Αρ. Έργου: Π.1325/Α/24
Κωνσταντίνος Νικόδημος
Krazeisen Karl (1794-1878) Κρατσάιζεν Καρλ
Σπύρος Βιτάλης κοντά στην Ραγκούζα (Ντουμπρόβνικ) 1826
Μολύβι σε χαρτί, 16 x 12 εκ.
Αρ. Έργου: Π.1325/Α/25
Σπύρος Βιτάλης
Η λιθογραφική αποτύπωση των σχεδίων
Επιστρέφοντας στο Μόναχο, το 1827, ο Κρατσάϊζεν, παρακινούμενος και από το έντονο ενδιαφέρον των συμπατριωτών του, φρόντισε να αντιγραφούν 24 σχέδια και να εκδοθούν σε λιθογραφική μορφή. Η μεταφορά των σχεδίων σε λιθογραφικές πλάκες, οδήγησε στην έκδοση του λευκώματος με τίτλο «Προσωπογραφίες των διασημοτέρων Ελλήνων και Φιλελλήνων, μαζί με μερικές απόψεις και ενδυμασίες, σχεδιασμένες εκ του φυσικού και δημοσιευμένες από τον Καρλ Κρατσάϊζεν». Το λεύκωμα αποτελείτο από 7 τεύχη, τα οποία τυπώθηκαν στο ξακουστό λιθογραφείο του F. Hanfstaengl, στο Μόναχο, από το 1828 έως το 1831. Το κάθε τεύχος, διαστάσεων 52×40 εκατοστά, περιελάμβανε 4 λιθογραφίες (3 προσωπογραφίες και ένα τοπίο ή ενδυμασία) και σύντομο υπομνηματισμό των εικόνων σε γερμανική και γαλλική γλώσσα. Ένας από τους βασικούς χρηματοδότες της έκδοσης ήταν και ο βασιλιάς Λουδοβίκος Α’ της Βαυαρίας.
Λόγω της ιδιαιτερότητας της τεχνικής της λιθογραφίας, όπου οι μορφές καθορίζονται σημαντικά από τα υλικά και τα εργαλεία της, τα σχέδια του Κραζάιτσεν διαφέρουν από τις αντίστοιχες λιθογραφίες. Όπως παρατηρεί και ο Π. Πρεβελάκης* «αντί για την αχειροποίητη λιτότητα των αρχικών σχεδιασμάτων, έχουμε εδώ μορφές πλασμένες με φωτοσκιάσεις και διαβαθμίσεις των τόνων, μέσα σε παχύρευστη ύλη. Ο λιθογράφος έχει προσθέσει κι ένα άλλο στοιχείο που δεν οφείλεται στην τεχνική του, αλλά στο ρομαντικό πνεύμα της εποχής. Ο Καραϊσκάκης περιβάλλεται εδώ με μια πολυποίκιλτη στολή και φορτώνεται με ένα οπλοστάσιο. Ο Κανάρης υφίσταται τολμηρότερη πρωτοβουλία του λιθογράφου, που θέλει να υπομνήσει την έκρηξη της τουρκικής ναυαρχίδας από το μπουρλότο του πυρπολητή».
Τέλος, η έκδοση των λιθογραφιών αποτέλεσε την εικονογραφικό πηγή έμπνευσης για όλους εκείνους τους ζωγράφους που δεν είχαν επισκεφτεί την Ελλάδα πριν την άφιξη του Όθωνα το 1833. Σημαντική θέση ανάμεσά σε αυτούς τους καλλιτέχνες κατέχουν ο Peter Von Hess αλλά και ο μαθητής του Θεόδωρος Βρυζάκης.
*Καρλ Κρατσάϊζεν, Προσωπογραφίες Ελλήνων και Φιλελλήνων Αγωνιστών, προλεγόμενα Π. Πρεβελάκη,
Krazeisen Karl (1794-1878) Κρατσάιζεν Καρλ
Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, 1828
Λιθογραφία, 29 x 23 εκ.
Αρ. Έργου: Π.1325/ΓΙ/α
Karl Krazeisen (1794-1878) Καρλ Κρατσάιζεν
Γεώργιος Καραϊσκάκης, 1828
Λιθογραφία, 29×32 εκ
Krazeisen Karl (1794-1878) Κρατσάιζεν Καρλ
Ο συνταγματάρχης Thomas Gordon, 1828
Λιθογραφία, 28,9 x 22,9 εκ.
Αρ. Έργου: Π.1325/ΓΙ/β
Krazeisen Karl (1794-1878) Κρατσάιζεν Καρλ
Γιακουμάκης Τομπάζης
Λιθογραφία, 28,3 x 22,6 εκ.
Αρ. Έργου: Π.1325/ΓΙ/γ
Krazeisen Karl (1794-1878) Κρατσάιζεν Καρλ
Νικηταράς (Σταματελόπουλος)
Λιθογραφία, 29 x 22,7 εκ.
Αρ. Έργου: Π.1325/ΓΙΙ/ε
Krazeisen Karl (1794-1878) Κρατσάιζεν Καρλ
Ο ναύαρχος F. A. Hastings, 1828
Λιθογραφία, 28,9 x 22,9 εκ.
Αρ. Έργου: Π.1325/ΓΙΙ/Ζ
Krazeisen Karl (1794-1878) Κρατσάιζεν Καρλ
Γεώργιος Κουντουριώτης, 1828
Λιθογραφία, 28,7 x 23,9 εκ.
Αρ. Έργου: Π.1325/ΓΙΙ/στ
Krazeisen Karl (1794-1878) Κρατσάιζεν Καρλ
Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος, 1828
Λιθογραφία, 28,8 x 22,8 εκ.
Αρ. Έργου: Π.1325/ΓΙΙΙ/θ
Krazeisen Karl (1794-1878) Κρατσάιζεν Καρλ
Ιωάννης Μακρυγιάννης, 1828
Λιθογραφία, 29 x 22,8 εκ.
Αρ. Έργου: Π.1325/ΓΙΙΙ/ι
Krazeisen Karl (1794-1878) Κρατσάιζεν Καρλ
Κωνσταντίνος Νικόδημος, 1828
Λιθογραφία, 29 x 22,8 εκ.
Αρ. Έργου: Π.1325/ΓΙΙΙ/ια
Krazeisen Karl (1794-1878) Κρατσάιζεν Καρλ
Γεώργιος Μαυρομιχάλης, 1829
Λιθογραφία, 29 x 23 εκ.
Αρ. Έργου: Π.1325/ΓV/ιζ
Krazeisen Karl (1794-1878) Κρατσάιζεν Καρλ
Ο γιατρός Dr. Bailly από το Παρίσι, 1829
Λιθογραφία, 28,9 x 22,8 εκ.
Αρ. Έργου: Π.1325/ΓV/ιη
Krazeisen Karl (1794-1878) Κρατσάιζεν Καρλ
Γεώργιος Σισίνης, 1829
Λιθογραφία, 28,8 x 22,8 εκ.
Αρ. Έργου: Π.1325/ΓVI/κα
Krazeisen Karl (1794-1878) Κρατσάιζεν Καρλ
Ο Βαυαρός ανθυπολοχαγός Anton Schilcher
Λιθογραφία, 29 x 22,9 εκ.
Αρ. Έργου: Π.1325/ΓVI/κβ
Krazeisen Karl (1794-1878) Κρατσάιζεν Καρλ
Κωνσταντίνος Κανάρης, 1829
Λιθογραφία, 29 x 23,1 εκ.
Αρ. Έργου: Π.1325/ΓVI/κ
Η Εθνική Πινακοθήκη θεματοφύλακας του ανεκτίμητου ιστορικού θησαυρού
Μετά το θάνατο του Κρατσάϊζεν, το 1878, το έργο του ανήκε πλέον στην κόρη του Μαρία, και αργότερα περιήλθε στο Ρώσο σύζυγό της, Ιωάννη Φετώφ, καθηγητή ρωσικής καταγωγής στο Βερολίνο, ο οποίος όμως στη συνέχεια εγκαταστάθηκε στη Ρουμανία. Στις 13 Φεβρουαρίου 1926 ο Φετώφ καταθέτει στο Ελληνικό Προξενείο του Γαλατίου, στη Ρουμανία, ένα ιστορικό της συγκεκριμένης συλλογής, το οποίο σήμερα, μεταφρασμένο στα ελληνικά, βρίσκεται στα αρχεία της Εθνικής Πινακοθήκης. Άξιο μνείας αποτελεί το σημείο του ιστορικού όπου, ο Φετώφ σημειώνει ότι πριν το 1900 είχε συμβουλευτεί το Νικόλαο Γύζη, τότε καθηγητή στο Μόναχο, ο οποίος αναγνωρίζοντας αμέσως την ιστορική σημασία της συλλογής, προτείνει την ένταξή της στο (τότε ανύπαρκτο) Μουσείο των Αθηνών.
Ένας Έλληνας απόδημος, με το επώνυμο Αντύπας, μετέφερε το 1926 τη συλλογή στην Ελλάδα, για την πώλησή της, κατ` εντολή του κατόχου της. Ο Ζαχαρίας Παπαντωνίου, Διευθυντής τότε της Εθνικής Πινακοθήκης, εισηγήθηκε, μέσω ενός άρθρου του στην αθηναϊκή εφημερίδα Ελεύθερον Βήμα (23/05/1926), την αγορά της συλλογής από το κράτος. Το Δημόσιο Ταμείο διέθεσε 200.000 δραχμές για την απόκτηση των κειμηλίων. `Ετσι, η συλλογή κατέληξε στους θησαυρούς της Εθνικής Πινακοθήκης.
Δείτε στις Μικρογραφίες της σελίδας το ιστορικό της συλλογής, μεταφρασμένο στα ελληνικά, που συνέταξε ο Ιωάννης Φετώφ και κατέθεσε στο Ελληνικό Προξενείο του Γαλατίου, στις 13/02/1926.
Πηγές
Το παρόν αφιέρωμα, ΑΓΙΟΓΡΑΦΙΑ ΤΟΥ ΑΓΩΝΑ – KARL KRAZEISEN, βασίστηκε στον κατάλογο της έκθεσης
Karl Krazeisen, Οι αυθεντικές μορφές των ηρώων του `21, Σχέδια, υδατογραφίες, λιθογραφίες 1826-1831,
η οποία διοργανώθηκε το 2006 στο Παράρτημα Ναυπλίου, και επιμελήθηκε η Μαριλένα Κασιμάτη.
Βιβλιογραφία:
– Φωτογραφική ανατύπωση του λευκώματος: Αγωνιστές του Εικοσιένα, 20 σχέδια με μολύβι του Καρλ Κρατσαϊζεν,
έκδοση της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών, για τον εορτασμό της 150ης Επετείου της Ελληνικής Εθνεγερσίας,
Αθήνα, Δεκέμβριος 1971. Προλογίζει ο Παντελής Πρεβελάκης.
– Καρλ Κρατσάϊζεν, Προσωπογραφίες Ελλήνων και Φιλελλήνων Αγωνιστών, προλεγόμενα Π. Πρεβελάκη,
Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα 1996, πανομοιότυπη έκδοση με το λεύκωμα των
Krazeisen-Hanfstaengl, Μόναχο 1828-1831.
