Ελληνική Προεδρία του συμβουλίου της Ευρώπης – Παρουσίες στην Εθνική Πινακοθήκη

Η Εθνική Πινακοθήκη, στο πλαίσιο μιας πολιτικής «ανοίγματος» σε ειδικές ομάδες κοινού, συνεργάζεται με το Κ.Ε.Θ.Ε.Α. «Παρέμβαση» από το 2014 μέχρι σήμερα. Η συνεργασία αυτή περιλαμβάνει εικαστικό εργαστήριο, εικαστικές δράσεις σε πολιτιστικούς και άλλους χώρους, επισκέψεις στις μόνιμες συλλογές της Εθνικής Πινακοθήκης και Γλυπτοθήκης, καθώς και επισκέψεις σε άλλα μουσεία.

Σκοπός της συνεργασίας αυτής είναι, κατ’ αρχάς, να φέρει σε επαφή τα μέλη της θεραπευτικής κοινότητας με τον χώρο του μουσείου και με την τέχνη γενικότερα. Μέσα από τα έργα που δημιουργούν οι ίδιοι, ατομικά ή συλλογικά, αλλά και μέσα από τον διάλογο που προκύπτει μπροστά στα έργα τέχνης, τα μέλη της κοινότητας έχουν την ευκαιρία να εξερευνήσουν και να εκφράσουν τον εσωτερικό συναισθηματικό τους κόσμο. Η τέχνη, με άλλα λόγια, είναι ένα όχημα έκφρασης αυτού του εσωτερικού κόσμου, που οι περισσότεροι δεν είχαν ποτέ τη δυνατότητα να εξωτερικεύσουν. Αυτές τις εγγενείς θεραπευτικές ιδιότητες της τέχνης χρησιμοποιεί, άλλωστε, και η «Θεραπεία μέσω της Τέχνης» (“Art Therapy”), οι οποίες συμβάλλουν στους θεραπευτικούς στόχους της κοινότητας.

Η εμπειρία με τα μέλη της κοινότητας του Κ.Ε.Θ.Ε.Α. «Παρέμβαση» αποτελεί μια απτή απόδειξη της ευεργετικής επίδρασης της τέχνης σε άτομα με ποικίλα προβλήματα, πέραν αυτού της χρήσης ουσιών. Ο σκοπός είναι να έρθουν σε επαφή με την τέχνη άνθρωποι, οι οποίοι, λόγω των συνθηκών της ζωής τους, δεν θα είχαν την ευκαιρία αυτή. Ο απώτερος στόχος είναι η επανένταξή τους στο κοινωνικό σύνολο.

Με τα εγκαίνια του νέου μουσείου της Εθνικής Πινακοθήκης, η πολύχρονη εμπειρία αυτής της συνεργασίας θα αξιοποιηθεί, για να δημιουργηθούν νέα εκπαιδευτικά προγράμματα. Τα προγράμματα αυτά θα απευθύνονται σε διάφορες ειδικές ομάδες κοινού, ούτως ώστε το νέο μουσείο να ανταποκριθεί και σε ένα κοινωνικό ρόλο, που η περίπλοκη σύγχρονη εποχή απαιτεί.

Σχεδιασμός και υλοποίηση δράσεων: Θανάσης Σπηλιόπουλος, Εκπαιδευτικά Προγράμματα ΕΠΜΑΣ

Οι επισκέψεις των μελών της ομάδας ζωγραφικής του Κ.Ε.Θ.Ε.Α. «Παρέμβαση» στις συλλογές της Εθνικής Πινακοθήκης και Γλυπτοθήκης περιλαμβάνουν ξενάγηση στις εκθέσεις και συζητήσεις πάνω στα έργα. Οι ξεναγήσεις αποσκοπούν, κατ’ αρχάς, στη γνωριμία των μελών της ομάδας με την εξέλιξη της νεότερης ελληνικής ζωγραφικής και γλυπτικής. Ο απώτερος σκοπός, όμως, είναι τα μέλη της ομάδας να έρθουν σε προσωπική και ουσιαστική επαφή με την τέχνη. Οι συζητήσεις που προκύπτουν μέσω στοχευμένων ερωτήσεων οδηγούν σε ερμηνείες των έργων, αρθρώνοντας προσωπικό, αλλά και συγκροτημένο λόγο. Οι επισκέψεις, πολλές φορές, συνοδεύονται από εικαστικό εργαστήριο, στο οποίο ο προσωπικός αυτός λόγος μετατρέπεται σε δημιουργία και εικαστική έκφραση.

Η δράση «Οδυσσέας» πραγματοποιήθηκε στον χώρο του Κ.Ε.Θ.Ε.Α. «Παρέμβαση» την Παγκόσμια Ημέρα κατά των Ναρκωτικών, στις 26 Ιουνίου του 2020. Τα μέλη της ομάδας δημιούργησαν μια γλυπτή ανθρώπινη μορφή και την χρωμάτισαν με χρώματα που εξέφραζαν την ελπίδα, τη ζωή, την αλληλεγγύη. Στη συνέχεια κάλυψαν τη μορφή με κομμάτια χαρτί που τα είχαν χρωματίσει με ζοφερά χρώματα, τα οποία εξέφραζαν την πρότερη ζωή τους στη χρήση ουσιών. Συγκεντρώθηκαν όλα τα μέλη της κοινότητας και ο καθένας αφαιρούσε από ένα κομμάτι χαρτί από το γλυπτό, φωνάζοντας μια λέξη που εκφράζει τον αγώνα για την απεξάρτηση και τη ζωή. Με την ολοκλήρωση αποκαλυπτόταν η «καθαρή» μορφή, γεμάτη ζωή και αισιοδοξία για το μέλλον. Η δράση αυτή συμβολίζει το «νόστο» της επιστροφής του κάθε μέλους, ατομικά αλλά και συλλογικά, ως άλλος Οδυσσέας, σε μια ζωή καθαρή, χωρίς εξαρτήσεις.

Το έργο «Αναγέννηση» εκτέθηκε στην εκδήλωση του Κ.Ε.Θ.Ε.Α. «Παρέμβαση» στο κτήριο του Ιστορικού Αρχείου της Εθνικής Τράπεζας για την Παγκόσμια Ημέρα κατά των Ναρκωτικών, στις 26 Ιουνίου του 2019. Το έργο, ύψους 5 και πλάτους 2 μέτρων περίπου, αναρτήθηκε από το μπαλκόνι του πρώτου ορόφου του κτηρίου. Πριν τη δημιουργία του έγινε μελέτη του χώρου, για να καθορισθεί το σημείο στο οποίο θα γινόταν η ανάρτηση, προκειμένου να καθοριστούν, στη συνέχεια, οι διαστάσεις, αλλά και ο τρόπος ανάρτησης του έργου. Τόσο η ιδέα όσο και η υλοποίησή του αποτελούν προϊόν συλλογικής εργασίας της ομάδας. Το έργο απεικονίζει μια μορφή που αναδύεται από τον σκοτεινό κόσμο της χρήσης ουσιών και υψώνεται στον φωτεινό κόσμο της ζωής. Πρόκειται για την «Αναγέννηση» που συντελείται μέσα από τον αγώνα για την απεξάρτηση από την χρήση ναρκωτικών ουσιών.

Το γκράφιτι αυτό έγινε στον εξωτερικό χώρο της εισόδου του Κ.Ε.Θ.Ε.Α. «Παρέμβαση» στο κέντρο της Αθήνας, για την Παγκόσμια Ημέρα κατά των Ναρκωτικών, στις 26 Ιουνίου του 2018. Η εικόνα είναι το «σήμα» της Παρέμβασης, το οποίο μεταφέρθηκε σε μεγάλο μέγεθος προκειμένου να διακοσμήσει τον εξωτερικό τοίχο της εισόδου του Κέντρου. Εκτός, όμως, από διακοσμητικούς λόγους, το γκράφιτι αυτό σκοπό είχε να λειτουργήσει και ως πρόσκληση προς τους χρήστες ουσιών να εισέλθουν στον χώρο του Κ.Ε.Θ.Ε.Α. για τον αγώνα της απεξάρτησης.

Τον Ιούνιο του 2017, στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών του Ιδρύματος Ωνάση, οργανώθηκε η έκθεση «Φωτο-ΖΩ-γραφιές», η οποία ήταν αποτέλεσμα της συνεργασίας των εργαστηρίων Ζωγραφικής και Φωτογραφίας του Κ.Ε.Θ.Ε.Α. «Παρέμβαση». Τα έργα ήταν ασπρόμαυρες φωτογραφίες των μελών της ομάδας Φωτογραφίας, οι οποίες επιζωγραφίστηκαν από την ομάδα Ζωγραφικής. Τα πρόσωπα που απεικονίζονται στις φωτογραφίες είναι τα μέλη της κοινότητας, είτε μόνα τους είτε σε ομάδες. Τα μέλη της κοινότητας φωτογραφήθηκαν σε «σκηνοθετημένες» στάσεις και κινήσεις, οι οποίες αποπνέουν χιούμορ και χαρά. Κατόπιν, η ομάδα Ζωγραφικής ζωγράφισε τις φωτογραφίες, προσπαθώντας να επιτείνει περισσότερο την αίσθηση αυτή. Η έκθεση σκοπό είχε να δείξει στο κοινό ότι ο αγώνας της απεξάρτησης είναι μεν δύσκολος, αλλά δεν λείπει η χαρά της προσπάθειας και της ελπίδας.

Το έργο «Χορός-Παρουσία» φιλοτεχνήθηκε από την ομάδα Ζωγραφικής του Κ.Ε.Θ.Ε.Α. «Παρέμβαση» για την Παγκόσμια Ημέρα κατά των Ναρκωτικών, στις 26 Ιουνίου του 2016. Πρόκειται για ένα πανό ύψους 2 και πλάτους 25 μέτρων περίπου, που αναρτήθηκε στον χώρο του Ιστορικού Αρχείου της Εθνικής Τράπεζας.

Το έργο απεικονίζει μορφές που χορεύουν, πάνω σε χρυσό φόντο. Οι μορφές είναι μέλη της Κοινότητας, των οποίων το περίγραμμα σχεδιάστηκε σε συγκεκριμένη στάση, ούτως ώστε η συνολική εικόνα να αποδίδει μια αίσθηση χορού. Κατόπιν, η ομάδα Ζωγραφικής επενέβη εικαστικά στην κάθε μορφή.

Το έργο θέλει να εκφράσει τον αγώνα του κάθε προσώπου που απεικονίζεται, ο οποίος, όμως, όταν γίνεται συλλογικός, όταν, δηλαδή, υπεισέρχονται οι έννοιες της αλληλεγγύης, της αλληλοϋποστήριξης, της συμπαράστασης κ.ά., μετουσιώνεται σε πανανθρώπινη αξία. Είναι ένας «πολύτιμος» αγώνας, που, σαν τον χρυσό κάμπο της βυζαντινής ζωγραφικής, φωτίζει την ιερότητά του.

Τα έργα αυτά πραγματοποιήθηκαν κατά τη διάρκεια μιας σειράς επισκέψεων των μελών της ομάδας Ζωγραφικής στους χώρους των μονίμων συλλογών της Εθνικής Πινακοθήκης και Γλυπτοθήκης. Η ομάδα ξεναγήθηκε αρχικά στις μόνιμες εκθέσεις και, κατόπιν, ο καθένας επέλεξε ένα έργο που τον ενδιέφερε ιδιαίτερα. Ακολούθησε μια πιο ενδελεχής ανάλυση και εξήγηση του κάθε επιλεγμένου έργου σε όλη την ομάδα. Στη συνέχεια, δόθηκαν σχεδιαστικά υλικά (μολύβια, παστέλ, κ.ά.) στον καθένα για μια πρώτη αποτύπωση μπροστά στο ίδιο το έργο. Η διαδικασία ολοκληρώθηκε στο εικαστικό εργαστήριο του μουσείου, χρησιμοποιώντας πινέλα και χρώματα. Η «ενεργή» αυτή συνομιλία με το έργο τέχνης έδωσε τη δυνατότητα στο κάθε μέλος της ομάδας να το κατανοήσει βαθύτερα, και συγχρόνως να αναδείξει την προσωπική και υποκειμενική του ερμηνεία.

Τα έργα αυτά πραγματοποιήθηκαν στον περιβάλλοντα φυσικό χώρο της Κοινότητας, άνοιξη και καλοκαίρι. Τα περισσότερα έργα απεικονίζουν το φυσικό τοπίο που περιβάλλει την Κοινότητα ή διάφορα φυσικά αντικείμενα. Η φύση από μόνη της αποτελεί παράγοντα υγείας και ψυχικής ανάτασης, όταν όμως καλείσαι να την εξερευνήσεις εικαστικά, ανακαλύπτεις τις διάφορες χρωματικές αρμονίες, τις χρωματικές εναλλαγές του τοπίου, την πληθώρα χρωμάτων. Η εικαστική ματιά, δηλαδή, αποκαλύπτει μια ομορφιά η οποία, μέχρι να την ανακαλύψουν τα μέλη της ομάδας, παρέμενε αφανής. Αυτή η καινούργια ματιά στη φύση συμβάλλει σε μια πιο ουσιαστική σχέση και στην βαθύτερη εκτίμησή της.

Τα έργα αυτά πραγματοποιήθηκαν στο εργαστήριο της Κοινότητας και του Μουσείου. Δημιουργήθηκαν είτε από μια επιλεγμένη θεματική είτε με ελεύθερο θέμα. Η εργασία στο εργαστήριο δίνει την ευκαιρία στο κάθε μέλος της ομάδας να ανακαλύψει τις εκφραστικές δυνατότητές του μέσα από την εξερεύνηση των εικαστικών υλικών, τον συνδυασμό τους ή, ακόμη, και μέσα από τη χρήση ετερόκλητων υλικών. Το εικαστικό αποτέλεσμα έχει σαφώς αξία, αλλά αυτό που αξιολογείται ως προτεραιότητα και στόχος είναι η δημιουργική διαδικασία και η ατομική έκφραση, στοιχεία που έχουν θεραπευτικές ιδιότητες και συμβάλλουν στην επιτυχία της προσπάθειας των μελών της ομάδας για απεξάρτηση από τις ουσίες.

Ιδέα, κείμενα
Θανάσης Σπηλιόπουλος
Υπεύθυνος Εκπαιδευτικών προγραμμάτων ΕΠΜΑΣ

Συντονισμός
Έφη Αγαθονίκου
Προϊσταμένη Διεύθυνσης Συλλογών,
Καλλιτεχνικού και Μουσειολογικού Προγραμματισμού

Υλοποίηση
Ελπινίκη Μεϊντάνη
Υπεύθυνη Διαδικτυακού Τόπου και Ψηφιακών Μέσων

Επιμέλεια κειμένων
Τώνια Γιαννουδάκη
Επιμελήτρια της Συλλογής Γλυπτικής

Δημιουργία εξωφύλλου και επεξεργασία φωτογραφικού υλικού
Θάλεια Κυμπάρη