«ΟΜΑΔΑ ΤΕΧΝΗ» 100 ΧΡΟΝΙΑ.

Οι πρώτοι Έλληνες μοντερνιστές και ο Ελευθέριος Βενιζέλος

Συμπληρώνονται εφέτος 100 χρόνια από τη δημιουργία της περιώνυμης «Ομάδας τέχνη», που έχει ταυτιστεί στις συνειδήσεις όσων ασχολούνται με την ιστορία της νεότερης ελληνικής τέχνης με τη γέννηση του μοντερνισμού στη χώρα μας. Ήταν πράγματι τόσο καταλυτικός ο ρόλος που διαδραμάτισε η «Ομάδα τέχνη» στα λίγα χρόνια που έδρασε; Έφερε καινούριο πνεύμα στην κουρασμένη από την πολύχρονη κυριαρχία της Σχολής του Μονάχου καλλιτεχνική ζωή της πρωτεύουσας; Ποια ήταν η σχέση της με την πολιτική του Βενιζέλου, που αγκάλιασε την πρωτοβουλία των νέων καλλιτεχνών από την πρώτη στιγμή; Η επέτειος της εκατονταετηρίδας μας προσφέρει την αφορμή για μια καινούρια θεώρηση, που έχει ως αφετηρία τα ίδια τα έργα.

Η «Ομάδα τέχνη» δημιουργήθηκε με πρωτοβουλία του Νικόλαου Λύτρα (1883-1927), γιου του γενάρχη της Σχολής του Μονάχου Νικηφόρου Λύτρα. Ο Νικόλαος ήταν τότε τριάντα τεσσάρων χρονών και είχε ήδη καθιερωθεί ως ζωγράφος με τολμηρές καινοτομίες στο έργο του. Οι περισσότεροι από τους καλλιτέχνες της Ομάδας ήταν συνομήλικοι και φίλοι του Λύτρα. Είχαν γεννηθεί γύρω και μέσα στη δεκαετία του 1880, εκτός από τον πρεσβύτερο Οδυσσέα Φωκά (1857-1946) και τον νεότερο Περικλή Βυζάντιο (1893-1974). Ανάμεσά τους θα συναντήσουμε λαμπρά ονόματα όπως ο Αλεξανδρινός Κωνσταντίνος Παρθένης (1878-1967) ή ο Κωνσταντινοπολίτης Κωνσταντίνος Μαλέας (1879-1928), άξιους ζωγράφους με έργο λιγότερο προβεβλημένο, όπως ο Θεόφραστος Τριανταφυλλίδης (1881-1955), ο Κερκυραίος Λυκούργος Κογεβίνας (1887-1940), ο Νικόλαος Οθωναίος (1877-1950), ο Όθων Περβολαράκης (1887-1974). Στα πιο αφανή μέλη της Ομάδας ανήκαν οι Σταύρος Καντζίκης (1885-1958) και Δημήτριος Στεφανόπουλος (1881-1932). Δυο γλύπτες συμπλήρωναν την Ομάδα: ο Μιχάλης Τόμπρος (1889-1974 και ο λιγότερο γνωστός Γρηγόριος Ζευγώλης (1886-1950). Η επιλογή ενός άτυπου χώρου για την έκθεσή τους, τα γραφεία μιας εφημερίδας και όχι το Ζάππειο ή ο Παρνασσός, όπου εξέθεταν τα μέλη του «Συνδέσμου», υπογράμμιζε την βούλησή τους για ρήξη και αιφνιδιασμό, παραπέμποντας στο παράδειγμα της πρώτης έκθεσης των Ιμπρεσιονιστών, που οργανώθηκε στο φωτογραφείο του Ναντάρ το 1874.

Η έκθεση εγκαινιάστηκε την παραμονή των Χριστουγέννων του 1917 από τον ίδιο τον πρωθυπουργό Ελευθέριο Βενιζέλο, παρουσία του νεαρού βασιλέα Αλέξανδρου, του υπουργού Μεταφορών Αλέξανδρου Παπαναστασίου, του υπουργού Εξωτερικών Νικόλαου Πολίτη και πλήθους κόσμου. Σύμφωνα με δημοσιεύματα της εποχής, ο Βενιζέλος παρέμεινε πολύ ώρα στην έκθεση, συνομίλησε με τους καλλιτέχνες, υποσχέθηκε να λάβει μέτρα για την ενίσχυση των τεχνών και έδωσε εντολή να αγοραστούν έργα από την έκθεση, που ακόμη και σήμερα φιλοξενούνται στη Λέσχη των Φιλελευθέρων. Το ενδιαφέρον της νέας κυβέρνησης για την τέχνη των προοδευτικών καλλιτεχνών εγγράφεται μέσα στο πλαίσιο του ευρύτερου εκσυγχρονιστικού προγράμματος του κόμματος των Φιλελευθέρων, που εκδηλώθηκε κυρίως στον χώρο της παιδείας με την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση. Η έκθεση, που περιλάμβανε 144 έργα, κυρίως τοπία και προσωπογραφίες, γνώρισε πρωτόγνωρη επιτυχία, δέχτηκε χιλιάδες επισκέπτες και χαιρετίστηκε από τον τύπο ως μια αναγέννηση, ως αυθεντική έκφραση μιας μοντέρνας ελληνικής τέχνης.

Εξαιρετικά σημαίνουσα, όχι μόνο από καλλιτεχνική αλλά και από πολιτική άποψη, μπορεί να θεωρηθεί η τελευταία έκθεση της «Ομάδας τέχνη», που οργανώθηκε στο Παρίσι, στη γκαλερί “La Boétie” και εγκαινιάστηκε στις 2 Σεπτεμβρίου του 1919 από τον ίδιο τον πρωθυπουργό της Ελλάδας Ελευθέριο Βενιζέλο, ο οποίος βρισκόταν στη γαλλική πρωτεύουσα για το Συνέδριο της Ειρήνης. Με την έκθεση αυτή φαίνεται να τίθεται σε εφαρμογή ένας νόμος της κυβέρνησης των Φιλελευθέρων (1598/1919), που προέβλεπε την οργάνωση εκθέσεων στο εξωτερικό για την προβολή της χώρας. «Η έκθεση έργων Ελλήνων καλλιτεχνών», επιβλητική σε μέγεθος, περιλάμβανε 200 έργα ζωγραφικής, χαρακτικής και γλυπτικής. Από την αρχική ομάδα απουσίαζαν οι ζωγράφοι Βυζάντιος, Οθωναίος, Περβολαράκης και Τριανταφυλλίδης, ενώ είχαν προστεθεί τέσσερα νέα μέλη, οι Δημήτρης Γαλάνης, Μάρκος Ζαβιτσιάνος, Σταύρος Παπαπαναγιώτου και Παύλος Ροδοκανάκης. Τη μεγαλύτερη παρουσία στην έκθεση είχαν εξασφαλίσει οι ζωγράφοι Κογεβίνας με 45 έργα, ενώ ο Μαλέας και ο Παρθένης εκπροσωπούνταν με 30 πίνακες ο καθένας. Σχεδόν μικρές αναδρομικές. Στην έκθεση συμμετείχε τιμητικά και ο γλύπτης Κωνσταντίνος Δημητριάδης. Η αξία της έκθεσης του Παρισιού έγκειται στην απόφαση ενός ευφυούς και καλλιεργημένου πολιτικού, του Ελευθέριου Βενιζέλου, να συνδέσει μια μεγάλη ιστορική στιγμή, όπως ήταν το τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου και το Συνέδριο της Ειρήνης, με ένα καλλιτεχνικό γεγονός που αποσκοπούσε να προβάλει τις πνευματικές δυνάμεις της σύγχρονης Ελλάδας.

Η επετειακή έκθεση που οργανώνει η Εθνική Πινακοθήκη στους εκθεσιακούς χώρους του Βυζαντινού και Χριστιανικού Μουσείου πραγματοποιείται με δωρεά από το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος και αποσκοπεί να ανασυστήσει τις τρεις κορυφαίες εκδηλώσεις της Ομάδας: την πρώτη έκθεση, που εγκαινιάστηκε από τον πρωθυπουργό Ελευθέριο Βενιζέλο και τον βασιλέα Αλέξανδρο, τον Δεκέμβριο του 1917, μια δεύτερη, που έγινε στις αρχές του 1919, και την εξαιρετικά σημαίνουσα, όχι μόνο από καλλιτεχνική αλλά και από πολιτική άποψη, τελευταία έκθεση της «Ομάδας τέχνη», που οργανώθηκε στο Παρίσι στη γκαλερί La Boétie.

ΧΩΡΟΣ ΕΚΘΕΣΗΣ: ΒΥΖΑΝΤΙΝΟ & ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ, Βασιλίσσης Σοφίας 22
ΔΙΑΡΚΕΙΑ: 7 Ιουνίου-29 Οκτωβρίου 2017

ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ:

Επιμέλεια έκθεσης: Μαρίνα Λαμπράκη-Πλάκα/ Όλγα Μεντζαφού- Πολύζου
Αρχιτεκτονική μελέτη: Σόνια Χαραλαμπίδου

Η Έκθεση πραγματοποιείται με δωρεά από το:

ΙΔΡΥΜΑ ΣΤΑΥΡΟΣ ΝΙΑΡΧΟΣ

Χορηγός καταλόγου:
ALPHA BANK