Δομή

Το εργαστήριο ιδρύθηκε το 1910 με πρώτο συντηρητή τον Γεώργιο Χατζόπουλο.

Σκοπός του είναι:

• Η συντήρηση και αποκατάσταση των έργων της συλλογής της Ε.Π.Μ.Α.Σ.
• Η ασφαλή διακίνηση, μεταφορά , ανάρτηση και έκθεσή τους
• Ο έλεγχος των περιβαλλοντικών συνθηκών (επίπεδα θερμοκρασίας και σχετικής υγρασίας) στους χώρους έκθεσης και αποθήκευσης της Ε.Π.Μ.Α.Σ. Στελεχώνεται από 7 εξειδικευμένους επιστήμονες συντηρητές έργων τέχνης και διαθέτει άρτιο και σύγχρονο εργαστηριακό εξοπλισμό (θερμαινόμενη τράπεζα υψηλής πίεσης, τράπεζα χαμηλής πίεσης, μικροσκόπια, υψηλής ασφαλείας αποθηκευτικές μονάδες για τους οργανικούς διαλύτες).

Ως πρωτοπόρο εργαστήριο συντήρησης ζωγραφικών έργων στην Ελλάδα διατηρεί σημαντικό αρχείο δελτίων επεμβάσεων συντήρησης των έργων της συλλογής της Ε.Π.Μ.Α.Σ., όπου συγκεντρώνεται και αποδεικνύεται η πλουσιότατη εμπειρία και τεχνογνωσία στην ενεργό και προληπτική συντήρηση. Επιπλέον, αποτελεί σημαίνοντα κέντρο διαφύλαξης της εθνικής πολιτιστικής κληρονομιάς, καθώς φιλοξενεί αδιάλειπτα τελειόφοιτους συντηρητές έργων τέχνης από σχολές της Ελλάδας και του εξωτερικού, συμβάλλοντας στην επιστημονική τους ολοκλήρωση διαμέσου της διάχυσης της γνώσης, ενώ αναπτύσσει σημαντικό έργο στην εφαρμογή και έρευνα νέων υλικών και μεθόδων συντήρησης και αποκατάστασης, διατηρώντας ταυτόχρονα τις παραδοσιακές μεθόδους και συνταγές συντήρησης.

Ευαγγελία Ανδρουτσοπούλου
[email protected]

Ευτυχία Γαρυφαλάκη
[email protected]

Ελίνα Καβαλιεράτου
[email protected]

Χριστίνα Καραδήμα
[email protected]

Παναγιώτης Ρομπάκης
[email protected]

Μαρίκα Τρομπέτα
[email protected]

Το εργαστήριο συντήρησης Χάρτινου Υλικού οργανώθηκε το 1994, προκειμένου, να προστατέψει και να συντηρήσει έργα φιλοτεχνημένα σε χάρτινο υπόστρωμα, όπως σχέδια, gouaches, ακουαρέλες, pastels, αφίσες, αρχειακό υλικό, χαρακτικά, αρχιτεκτονικά σχέδια κ.α.

Μέχρι τώρα έχει συντηρηθεί πλήθος έργων αξιόλογων Ελλήνων καλλιτεχνών, όπως χαρακτικά του Τάσσου, του Γαλάνη, της Κατράκη και σχέδια μεγάλων καλλιτεχνών όπως του Λύτρα, του Γύζη, του Ιακωβίδη και του Παρθένη. Ακόμη, δε λείπουν έργα ξένων καλλιτεχνών όπως λιθογραφίες του Kratzeizen και του Lautrec, χαρακτικά του Goya, του Rembrandt και του Bosch, ακουαρέλες και αρχιτεκτονικά σχέδια του Ziller.

Πέρα από τη συντήρηση έργων της Εθνικής Πινακοθήκης και την προετοιμασία εκθέσεων που στεγάζονται στο χώρο της, το εργαστήριο προετοιμάζει έργα και συμπληρώνει δελτία καταγραφής για την κατάσταση των έργων που αποστέλλονται σε εκθέσεις εκτός Εθνικής Πινακοθήκης. Επίσης, το εργαστήριο ελέγχει και ρυθμίζει τις κλιματικές συνθήκες επιλεγμένων χώρων που σχετίζονται με αυτό.

Η σύγχρονη πρακτική του εργαστηρίου ακολουθεί αυτή των ευρωπαϊκών κέντρων συντήρησης, στηριζόμενη δηλαδή περισσότερο στη διάσωση και στις περιορισμένες επεμβάσεις που εξασφαλίζουν την παράταση του χρόνου ζωής των έργων παρά στην αισθητική τους αποκατάσταση, εφαρμόζοντας τις πιο εξελιγμένες τεχνικές.

Βασιλική Μάνεση
[email protected]

Το Εργαστήριο Συντήρησης Γλυπτών λειτουργεί από το 1997, ενώ από το 2008 στεγάζεται στην Εθνική Γλυπτοθήκη. Σκοπός του είναι η συντήρηση, αποκατάσταση, προστασία και ανάδειξη της συλλογής γλυπτών, που αποτελείται από έργα Ελλήνων, κυρίως, καλλιτεχνών, φιλοτεχνημένα σε παραδοσιακά, αλλά και σύγχρονα υλικά. Η συλλογή περιλαμβάνει επίσης σημαντικό αριθμό πρωτότυπων γύψινων έργων και εκμαγείων, τα οποία αντιμετωπίζονται με ιδιαίτερη φροντίδα.

Η μεθοδολογία που ακολουθείται για την αποκατάσταση των γλυπτών ξεκινά με τον έλεγχο της κατάστασης των έργων και τον προσδιορισμό των αιτιών φθοράς τους, συχνά με τη χρήση τεχνικών φυσικοχημικής ανάλυσης ή εξέτασης, ενώ στη συνέχεια, εφαρμόζονται οι σύγχρονες τεχνικές και τα κατάλληλα υλικά συντήρησης, κατά περίπτωση. Το εργαστήριο είναι πλήρως εξοπλισμένο με τις απαραίτητες συσκευές και εργαλεία που απαιτούνται για τη συντήρηση σύγχρονων έργων, διαθέτει σύστημα απαγωγών αερίων-σκόνης για την ασφάλεια του προσωπικού, καθώς και ειδικό ερμάριο για τη φύλαξη των χημικών.

Το εργαστήριο έχει ήδη συμμετάσχει σε δύο ερευνητικά προγράμματα σχετικά με τον καθαρισμό γύψινων έργων και εκμαγείων με τεχνολογίες laser, και σε ένα για την επίδραση των ατμοσφαιρικών ρύπων στη φθορά των γλυπτών σε εξωτερικό περιβάλλον. Στα ερευνητικά ενδιαφέροντα του εργαστηρίου περιλαμβάνεται η επίδραση των σωματιδιακών ρύπων στις επιφάνειες των έργων στο εσωτερικό περιβάλλον του μουσείου και η μελέτη για την επιλογή προστατευτικών υλικών για μπρούτζινα έργα.

Μαρία Κλιάφα
[email protected]

Ο ρόλος των θετικών επιστημών έχει πλέον καταξιωθεί στη μελέτη και την προστασία των αρχαιοτήτων και έργων τέχνης. Η Διεύθυνση καλλιτεχνικής συντήρησης και αποκατάστασης συμμετέχει από το 1992 σε πρωτοπόρα ερευνητικά προγράμματα ενώ το 1998 ξεκινά και τη λειτουργία του εργαστηρίου φυσικοχημικών ερευνών.
Το εύρος και η εγκυρότητα των πληροφοριών που παρέχει η φυσικοχημική παρατήρηση και ανάλυση είναι τέτοια ώστε γίνεται δυνατή:
– η πλήρης ταυτοποίηση των υλικών και της τεχνικής κατασκευής,
– ο αντικειμενικός προσδιορισμός της κατάστασης διατήρησης και η τεκμηρίωση της καθώς και
– η διάγνωση της παθολογίας των έργων.
Είμαστε, πλέον, σε θέση να ανασυνθέσουμε την παλέτα του καλλιτέχνη και να διακρίνουμε από το πρώτο σχεδιαστικό σκαρίφημα, μέχρι την τελευταία πινελιά του ζωγράφου. Η γραφή του ζωντανεύει και μας αποκαλύπτεται.
Οι πλέον ενδεδειγμένες μέθοδοι παρατήρησης και ανάλυσης είναι διαθέσιμες στο Εργαστήριο Φυσικοχημικών Ερευνών της Εθνικής Πινακοθήκης Μουσείου Αλεξάνδρου Σούτσου, οι οποίες, δρώντας συμπληρωματικά, προσφέρουν μεγάλο όγκο πληροφοριών ικανών να οδηγήσουν σε ασφαλή συμπεράσματα σχετικά με όλα όσα αναφέρθηκαν παραπάνω.

Πολυφασματική Απεικόνιση
Οι τεχνικές απεικόνισης της ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας με μήκη κύματος εκτός της ορατής περιοχής του φάσματος αποτελούν εδώ και χρόνια βασικό εργαλείο για τη μελέτη των έργων τέχνης, αλλά και τη δεοντολογικά και πρακτικά ορθή συντήρησή τους. Προς την κατεύθυνση αυτή, νέα ώθηση έδωσε η ανάπτυξη του συστήματος πολυφασματικής απεικόνισης MuSISTM, το οποίο παρέχει δυνατότητα απεικόνισης της ανάκλασης και του φθορισμού στην υπεριώδη, ορατή και υπέρυθρη περιοχή (έως τα 1150 nm).
Η πρακτική χρησιμότητα και το μεγάλο πλεονέκτημα της διάταξης αυτής έγκειται στο γεγονός ότι σε διάστημα λίγων, μόλις, λεπτών μπορεί να γίνει:
α) ακριβής και έγκυρη ψηφιακή αποτύπωση και τεκμηρίωση
β) αποκάλυψη υποκείμενων στοιχείων (υποκείμενα ζωγραφικά στρώματα, επιγραφές, προσχέδιο, κλπ.)
γ) ανίχνευση και οριοθέτηση περιοχών που είχαν φθαρεί και αποκατασταθεί στο παρελθόν
δ) εκτίμηση της σύστασης των υλικών και τεχνικών κατασκευής.

Οπτική Μικροσκοπία
Η μέθοδος συνίσταται στην παρατήρηση σε οπτικό – μεταλλογραφικό μικροσκόπιο κατάλληλα προετοιμασμένων μικροδειγμάτων (επιφάνειας λίγων μm2). Με απλή παρατήρηση του δείγματος στο μικροσκόπιο μπορεί κανείς να δει τη στρωματογραφία του έργου τέχνης που μελετάται και κατ’ επέκταση να λάβει πληροφορίες για την τεχνολογία κατασκευής του, τη φύση των χρωστικών και την τεχνική του ζωγράφου.
Αντικείμενο ενδιαφέροντος όμως αποτελεί και η μικροσκοπική παρατήρηση του εκλεκτικού χρωματισμού και του φθορισμού των μελετώμενων μικροδειγμάτων. Με τις μεθόδους αυτές καθίσταται δυνατή η αναγνώριση της φύσης των υλικών που έχουν χρησιμοποιηθεί ως συνδετικά μέσα στα διάφορα στρώματα. Πρόκειται για μία μέθοδο που, δρώντας συμπληρωματικά με άλλες διαγνωστικές τεχνικές και μεθόδους, γίνεται ένα εξαιρετικό εργαλείο για τον συντηρητή και τον ιστορικό της τέχνης.

Χρωματογραφικές Τεχνικές
Η αναγνώριση και ταυτοποίηση των οργανικών υλικών που έχουν χρησιμοποιηθεί στα έργα τέχνης (συνδετικό υλικό των χρωμάτων, κόλλα του στρώματος προετοιμασίας και βερνίκι) κρίνεται απαραίτητη προκειμένου να πραγματοποιηθεί ολοκληρωμένη μελέτη της τεχνικής του εκάστοτε καλλιτέχνη. Επίσης, είναι τα υλικά στα οποία αποτυπώνονται οι αλλαγές και εξελίξεις στις τεχνοτροπίες που ακολουθούν τα διάφορα καλλιτεχνικά ρεύματα, ενώ, τέλος, είναι και τα μέσα τα οποία μπορούν να δώσουν σαφείς πληροφορίες για τους μηχανισμούς γήρανσης των έργων και αλληλεπίδρασης αυτών με το περιβάλλον.
Οι Χρωματογραφικές Τεχνικές και ειδικότερα η Αέρια Χρωματογραφία (Autosystem XL, model 8700, Perkin Elmer), την οποία διαθέτει το Εργαστήριο Φυσικοχημικών Ερευνών και Αναλύσεων της ΕΠΜΑΣ, και σε συνδυασμό με το σύστημα πυρόλυσης (CDS Pyropbobe 1000), αποδεικνύεται η πλέον κατάλληλη αναλυτική μέθοδος για τον προσδιορισμό της χημικής σύστασης και της προέλευσης των οργανικών υλικών του έργου τέχνης.

Φασματοσκοπικές μέθοδοι
Οι φασματοσκοπικές μέθοδοι χρησιμοποιούνται ευρέως την ταυτοποίηση ανόργανων και οργανικών χημικών ενώσεων, με βάση την ενεργειακή κατάσταση των δεσμών των ατόμων τους. Η περιοχή του μέσου υπέρυθρου (4000-400cm-1), ειδικότερα, παρουσιάζεται ιδιαίτερα χρήσιμη αναφορικά με την ταυτοποίηση χρωστικών, υλικών προετοιμασίας, επιχρισμάτων, κ.λπ. Ταυτόχρονα, επιτρέπει την ανάλυση φυσικών και συνθετικών υλικών συντήρησης που χρησιμοποιούνται στη συντήρηση και αποκατάσταση τόσο ζωγραφικών έργων όσο και έργων πλαστικής. Η Φασματοσκοπία Υπερύθρου (FTIR) που διαθέτει το Εργαστήριο Φυσικοχημικών Ερευνών παρουσιάζει μεγάλη ευκολία στην εφαρμογή, καθώς παρέχει και τη δυνατότητα ανάλυσης μικροδειγμάτων χωρίς ιδιαίτερη προετοιμασία με την διάταξη ATR.

Ελένη Κουλουμπή
[email protected]

Άννα Μουτσάτσου
[email protected]

Αγνή Τερλιξή
[email protected]