Ο Ιωάννης Κόσσος ανήκει στην πρώτη γενιά νεοελλήνων γλυπτών που σπούδασαν στο Σχολείον των Τεχνών και διδάχθηκαν τον νεοκλασικισμό.
Ανταποκρινόμενος στο αίτημα απομνημόνευσης της πρόσφατης, αλλά και της σύγχρονής του ιστορίας, αναδείχθηκε σε εθνικό γλύπτη, απεικονίζοντας σε ανδριάντες, κυρίως όμως σε προτομές, αγωνιστές της Επανάστασης και προσωπικότητες της εποχής. Παράλληλα ασχολήθηκε με αλληγορικές και μυθολογικές συνθέσεις, παραδοσιακά θέματα του νεοκλασικισμού.
Η «Νύχτα», μια γυναικεία μορφή με πέπλο, αρχαιοπρεπείς αναφορές στην απόδοση των πτυχώσεων και του προσώπου με τις λείες επιφάνειες, και απλανές, χαμηλωμένο βλέμμα, είναι μια από τις χαρακτηριστικές αλληγορικές συνθέσεις του.
Ο Κώστας Δημητριάδης είναι ο πιο χαρακτηριστικός εκπρόσωπος του ύφους του Ροντέν στη νεοελληνική γλυπτική. Βρέθηκε στο Παρίσι την εποχή που ο Ροντέν ήταν στο απόγειο τη δόξας του και, στο ξεκίνημα της σταδιοδρομίας του στη γαλλική πρωτεύουσα, ασχολήθηκε με ελεύθερες συνθέσεις ανάλογου ύφους και περιεχομένου με εκείνες του γάλλου γλύπτη, τις οποίες συχνά απέδιδε σε διαφορετικά μεγέθη και υλικά.
Χαρακτηριστικό είναι το εικονογραφικό σύνολο «Οι νικημένοι της ζωής», ένα «συμβολικό μνημείο» όπως το είχε χαρακτηρίσει ο ίδιος. Εννέα ξεχωριστά έργα ενταγμένα σε ένα αρχιτεκτονικό σύνολο θα συνέθεταν μια ενότητα, που θα αναφερόταν στις αποτυχίες, τις απογοητεύσεις, τα διλήμματα και τις προσπάθειες των κοινών ανθρώπων στην πορεία της ζωής. Στα έργα αυτά χαρακτηριστικά της γλυπτικής του Rodin αναγνωρίζονται τόσο στο περιεχόμενο, καθώς η ανθρώπινη μορφή εξυπηρετεί την απόδοση των συμβολισμών που θέλει να εκφράσει ο γλύπτης, όσο και στο πλάσιμο των σωμάτων – εύρωστα, ρωμαλέα και με τονισμένη μυολογία τα ανδρικά, με μαλακές και ρευστές καμπύλες τα γυναικεία.
Το 1907 ο Δημητριάδης φιλοτέχνησε τον «Σκεπτόμενο» (ή το «Δίλημμα»), μια κλειστή περίοπτη σύνθεση, με εμφανές εικονογραφικό πρότυπο τον «Στοχαστή» του Ροντέν. Το έργο, αν και δεν αναφέρεται ως μέρος της, ανταποκρίνεται απόλυτα στο περιεχόμενο της ενότητας “Οι νικημένοι της ζωής”, την οποία ο Δημητριάδης δούλευε την περίοδο 1906-1911, και με την οποία το συνδέουν, επίσης, κοινά εικονογραφικά χαρακτηριστικά, όπως το γυμνό, μυώδες σώμα του άνδρα και τα ακατέργαστα τμήματα του μαρμάρου.
Ο Γεώργιος Βρούτος υπήρξε κατεξοχήν εκπρόσωπος του νεοκλασικισμού, το ύφος του οποίου επιβιώνει στο μεγαλύτερο μέρος της ευρείας θεματογραφίας του (ανδριάντες, προτομές, ταφικά μνημεία, μυθολογικές και αλληγορικές συνθέσεις), ακόμη και όταν – όψιμα – στρέφεται και σε ρεαλιστικά θέματα.
Ο Νάρκισσος και η Ηχώ είναι ένα χαρακτηριστικό μυθολογικό θέμα, που εικονίζεται σε μια τοιχογραφία της Πομπηίας του 1ου μ.Χ. αιώνα και ενέπνευσε πολλούς νεότερους καλλιτέχνες. Σύμφωνα με την πιο γνωστή εκδοχή, ο Νάρκισσος ήταν ένας πολύ όμορφος νέος, που ερωτεύτηκε την εικόνα του όταν έσκυψε σε μια πηγή να ξεδιψάσει. Γοητευμένος από τη μορφή του, αφέθηκε να πεθάνει. Στο σημείο που πέθανε φύτρωσε ένα λουλούδι που το ονόμασαν νάρκισσο. Η νύμφη Ηχώ ήταν μια από τις κοπέλες που είχαν ερωτευτεί τον Νάρκισσο, ο έρωτάς της όμως δεν είχε ανταπόκριση. Απελπισμένη αποτραβήχτηκε στη μοναξιά της και εξασθένησε τόσο, που δεν έμεινε παρά η φωνή της.
Για να αναπαραστήσει τον αρχαίο μύθο ο Βρούτος δημιουργεί δύο μορφές, που λειτουργούν αυτόνομα, αλλά και ως ενιαίο σύνολο, τις οποίες αποδίδει ακολουθώντας τα πιο χαρακτηριστικά επεισόδια του μύθου: ο Νάρκισσος, καθισμένος σε βράχο διακοσμημένο με νάρκισσους, σκύβει το κεφάλι σαν να καθρεφτίζεται στο νερό και μειδιά αυτάρεσκα, καθώς αντικρίζει τη μορφή του, ενώ η Ηχώ, καθισμένη σε βράχο, προσπαθεί να φωνάξει.
Ο Γεώργιος Βρούτος υπήρξε κατεξοχήν εκπρόσωπος του νεοκλασικισμού, το ύφος του οποίου επιβιώνει στο μεγαλύτερο μέρος της ευρείας θεματογραφίας του (ανδριάντες, προτομές, ταφικά μνημεία, μυθολογικές και αλληγορικές συνθέσεις), ακόμη και όταν – όψιμα – στρέφεται και σε ρεαλιστικά θέματα.
Ο «Έρωτας που σπάζει το τόξο του» είναι μια από τις χαρακτηριστικές μυθολογικές συνθέσεις που φιλοτέχνησε.
Στην τέχνη συναντώνται πολλά θέματα εμπνευσμένα από τον Έρωτα, τόσο στην αρχαιότητα όσο από την Αναγέννηση και μετά. Τα επεισόδια που απεικονίζονται συχνότερα είναι η εκπαίδευση ή η τιμωρία του Έρωτα, ο Έρωτας με τον αδελφό του, Αντέρωτα, ο Έρωτας και οι μέλισσες, ο Έρωτας και η Ψυχή. Παρόλα αυτά, ο Βρούτος επέλεξε μια σκηνή σπάνια: ο Έρωτας, ένα φτερωτό νεαρό αγόρι καθισμένο σε βράχο, πατά στη φαρέτρα του και προσπαθεί να σπάσει το τόξο του.
Ο Βρούτος φιλοτέχνησε το έργο γύρω στο 1896, σε μια εποχή που οι ηθογραφικές σκηνές αποτελούσαν, πλέον, ένα σημαντικό κομμάτι της καλλιτεχνικής δημιουργίας. Παρόλα αυτά, ο Βρούτος προτίμησε μια μυθολογική σύνθεση, η οποία δημιουργήθηκε στο πλαίσιο της αντίληψης της αρμονικής συνύπαρξης φύσης και τέχνης και της διακόσμησης του περιβάλλοντος με γλυπτά.
Ο Θωμάς Θωμόπουλος είναι από τους τελευταίους έλληνες καλλιτέχνες που μετεκπαιδεύτηκαν στο Μόναχο, σε μια εποχή που οι περισσότεροι είχαν στραφεί στο Παρίσι. Το γεγονός αυτό, πάντως, δεν τον εμπόδισε να τρέφει βαθύ θαυμασμό για τη γλυπτική του Ροντέν. Επιδιώκοντας να απομακρυνθεί από τον κλασικισμό, χαρακτηριστικά του οποίου όμως επιβιώνουν σε κάποιες περιπτώσεις, υιοθέτησε ένα εκλεκτικιστικό ύφος. Έτσι, στο έργο του συνδυάζει τον ακαδημαϊσμό με το συμβολισμό και τις ρομαντικές τάσεις, ενώ σε αρκετές συνθέσεις υιοθετεί και τη ρεαλιστική απόδοση.
“Τα μάτια της ψυχής” είναι μια σχετικά πρώιμη αλληγορική σύνθεση, εμπνευσμένη, πιθανόν, από το ομότιτλο ποίημα του Κωστή Παλαμά. Το έργο που ανήκει στην Εθνική Πινακοθήκη αποτελεί τη μία από τις δύο εκδοχές του θέματος, καθώς ο Θωμόπουλος είχε κάνει και ένα έγχρωμο αντίτυπο χρησιμοποιώντας τη μέθοδο της εγκαυστικής. Στο αντίτυπο της Εθνικής Πινακοθήκης οι κλασικιστικές επιβιώσεις είναι εμφανέστερες και αναγνωρίζονται στο αρχαιοπρεπές φόρεμα που μόλις διακρίνεται καθώς περιβάλλει τους γυμνούς ώμους, αλλά και στη λευκότητα του μαρμάρου.
Ο Γεώργιος Βρούτος υπήρξε κατεξοχήν εκπρόσωπος του νεοκλασικισμού, το ύφος του οποίου επιβιώνει στο μεγαλύτερο μέρος της ευρείας θεματογραφίας του (ανδριάντες, προτομές, ταφικά μνημεία, μυθολογικές και αλληγορικές συνθέσεις), ακόμη και όταν – όψιμα – στρέφεται και σε ρεαλιστικά θέματα.
Ο αρχαίος μύθος, σύμφωνα με τον οποίο ο Δίας, γοητευμένος από την όμορφη Λήδα, σύζυγο του βασιλιά της Σπάρτης Τυνδάρεω, μεταμορφώθηκε σε κύκνο για να ενωθεί μαζί της, υπήρξε ένα θέμα δημοφιλές στην αρχαία και την ευρωπαϊκή τέχνη, με συνθέσεις που παριστάνουν την περίπτυξη των δύο μορφών σε διάφορες εκδοχές. Ο Βρούτος, ακολουθώντας αυτή την παράδοση, φιλοτέχνησε τη “Λήδα με τον κύκνο” σε μια ήρεμη σκηνή, με τη Λήδα καθισμένη να χαϊδεύει με τρυφερότητα τον κύκνο, που ανοίγει τις φτερούγες και αγκαλιάζει τα πόδια της.
Ο Αχιλλέας Απέργης ξεκίνησε από την παραστατική απεικόνιση με επίκεντρο την ανθρώπινη μορφή, ολόσωμη ή σε προτομή, για να προχωρήσει, από το 1950 κυρίως, σε πιο αφαιρετικά ανθρωπομορφικά σχήματα και να καταλήξει στην ανεικονική έκφραση. Εγκαταλείποντας τα παραδοσιακά υλικά, ακολούθησε την τάση της εποχής και στράφηκε στο σίδερο, το χαλκό και την τήξη και συγκόλληση μετάλλων. Η ανάπτυξη της μορφής μέσα στο χώρο, οριζόντια, κατακόρυφα ή διαγώνια, τον απασχόλησε ιδιαίτερα σε μια προσπάθεια να δημιουργήσει μια εντύπωση φυγής. Ο προβληματισμός του στο πεδίο της ανεικονικής έκφρασης τον οδήγησε αργότερα στην άρνηση της συμβατικής γλυπτικής απεικόνισης και σε μια εννοιολογική προσέγγιση των προβλημάτων, που εκφράστηκε με περιβάλλοντα-εγκαταστάσεις, αποτέλεσμα της υπαρξιακής του αγωνίας.
Τα περιβάλλοντα με τις “Σκάλες”, που παρουσίασε για πρώτη φορά το 1978, αρχικά σε ξύλο και κατόπιν σε μπρούντζο, αλλά και μεμονωμένες συνθέσεις με σκάλες σε διάφορα μεγέθη, είναι συνέχεια των αναζητήσεών του στο πεδίο του περιβάλλοντος και της εγκατάστασης, συνδυάζονται όμως με την επιστροφή του στη χρήση στοιχείων της παραστατικής απεικόνισης και αποτελούν σήματα ανόδου και προσπάθειας, υποδηλώνοντας τη διέξοδο στη γνώση.
Ο Γιαννούλης Χαλεπάς ήταν ένας καλλιτέχνης προικισμένος με ξεχωριστό ταλέντο. Η ζωή και η καλλιτεχνική του πορεία όμως σημαδεύτηκαν από την εκδήλωση ψυχικής ασθένειας, που οδήγησε στον εγκλεισμό του στο ψυχιατρείο της Κέρκυρας και στη διακοπή της εργασίας του για 40 ολόκληρα χρόνια. Τα πρώτα συμπτώματα αποκλίνουσας συμπεριφοράς εκδηλώθηκαν το 1878, οπότε έκλεισε και η πρώτη περίοδος της καλλιτεχνικής του δημιουργίας.
Το “Κεφάλι Σατύρου” είναι από τα τελευταία έργα της πρώτης περιόδου της δημιουργίας του. Μια μορφή ρεαλιστική, εξαιρετική σε πλάσιμο, αποτυπώνει ένα σχεδόν ψυχογραφικό ατομικό πορτραίτο ενός ώριμου άνδρα. Το ολοζώντανο, διαπεραστικό του βλέμμα και το μυστηριώδες χαμόγελο δίνουν τον τόνο στη μορφή. Το χαμόγελο μοιάζει άλλοτε σαρκαστικό ή δαιμονικό και άλλοτε μελαγχολικό, ανάλογα με την πλευρά που το κοιτάζει κανείς. Προκαλούσε μάλιστα μεγάλη ψυχική αναστάτωση στον Χαλεπά, που είχε προσπαθήσει να καταστρέψει το έργο γρατσουνίζοντάς το και πετώντας του πηλό.
Ο Μιχάλης Τόμπρος πρωτοστάτησε στη διάδοση των πρωτοποριακών ρευμάτων στη νεοελληνική τέχνη. Από το 1925 έως το 1928 έζησε και εργάστηκε στο Παρίσι, ενώ είχε ήδη επισκεφθεί τη γαλλική πρωτεύουσα τρεις φορές. Η τελευταία τριετής παραμονή ήταν καθοριστική για τη διαμόρφωση του ύφους του, που χαρακτηρίζεται από ένα σαφή δυισμό: από τη μία παραστατικές γυναικείες μορφές, εμπνευσμένες συχνά από τη γλυπτική του Αριστίντ Μαγιόλ, και δημόσια μνημεία ακαδημαϊκού χαρακτήρα, και από την άλλη κυβιστικές ή σουρεαλιστικές συνθέσεις από το τέλος της δεκαετίας του 1920.
Οι “Δύο φίλες” είναι ένα θέμα που ο Τόμπρος δούλεψε σε διάφορες παραλλαγές, μεγέθη και υλικά από το 1929 έως το 1933 και σηματοδοτούν τη στροφή του σε ένα ύφος αρχαϊκό, αυστηρό και λιτό, χωρίς περιττές λεπτομέρειες, με στόχο την προβολή του ουσιώδους.
