Η εορτή των Επιφανείων, 17ος αιώνας

Η εορτή των Επιφανίων της Εθνικής Πινακοθήκης προέρχεται από τη Δωρεά του Πανεπιστημίου στο Πολυτεχνείο. Πρόκειται για αντίγραφο, πιθανώς, του εργαστηρίου του Γιόρντανς από το αντίστοιχο έργο που, σήμερα, εκτίθεται στην Πινακοθήκη Κάσσελ (Gemaldegalerie Alte Meister (Kassel).

Ο Γιόρντανς, μαθητής του Άνταμ φαν Νόορτ (Adam Van Noort, 1561/62-1641), παντρεύτηκε την κόρη του δασκάλου του Catarina, που, όπως φαίνεται, υπήρξε και το αγαπημένο του μοντέλο. Δέχτηκε πολλές προσωπικές παραγγελίες, ενώ είχε στενή συνεργασία με τον πεθερό του και τον Ρούμπενς (Peter Paul Rubens, 1577-1640). Όπως και ο πεθερός του, ο Γιόρντανς διατηρούσε ένα μεγάλο εργαστήριο για την διεκπεραίωση των παραγγελιών που δεχόταν, απέκτησε μεγάλη περιουσία και μια αξιόλογη προσωπική συλλογή έργων τέχνης.Πέθανε κατά τη διάρκεια επιδημίας χολέρας που έπληξε την Αμβέρσα το 1678.

Ζωγράφος ιστορικών, μυθολογικών, αλληγορικών, θρησκευτικών και ηθογραφικών σκηνών, ακουαρελίστας και χαράκτης υπήρξε, μαζί με τον βαν Ντάικ (Anthony van Dyck, 1599-1641) και τον Ρούμπενς, ένας από τους μεγαλύτερους Φλαμανδούς ζωγράφους του 17ου αιώνα.

Το θέμα της σύνθεσης αναφέρεται σ’ ένα λαϊκό έθιμο της Φλάνδρας σχετικά με τη γιορτή των Επιφανίων: κατά τη διάρκεια ενός πολύωρου εορταστικού γεύματος και οινοποσίας παρουσιάζεται ένα γλύκισμα, μέσα στο οποίο είχε ψηθεί ένα φασόλι. Όποιος το έβρισκε γινόταν ο βασιλιάς της γιορτής, φορούσε στέμμα και διάλεγε τη βασίλισσα που θα καθόταν πλάι του. Στις έξι εκδοχές του θέματος που ζωγράφισε ο Γιόρντανς, ο βασιλιάς απεικονίζεται την ώρα που σηκώνει το ποτήρι για να πιει, ενώ η ομήγυρη φωνάζει «Ο βασιλιάς πίνει». Ως βασιλιά απεικονίζει τον γηραιότερο άνδρα της παρέας. Αξίζει να σημειωθεί ότι μοντέλα για τους λαϊκούς τύπους υπήρξαν συγγενικά του πρόσωπα, όπως η γυναίκα του, η κόρη του, ο πεθερός του, τα παιδιά του, οι φίλοι του.

Η παλαιότερη εκδοχή – που υπήρξε και το πρότυπο του έργου της Εθνικής Πινακοθήκης – είναι αυτή της Πινακοθήκης του Κάσσελ, η οποία δημιουργήθηκε σε τέσσερις φάσεις. Στην αρχή, γύρω στο 1635, περιορίστηκε στην ομάδα γύρω από τον παίχτη του φλάουτου και την ηλικιωμένη γυναίκα δεξιά. Σε δεύτερο χρόνο προστέθηκε ο νέος τραγουδιστής αριστερά, ενώ αργότερα και μια ολόσωμη αντρική μορφή. Γύρω στο 1636/37 η κόρη του Ελίζαμπεθ χρησίμευσε ως μοντέλο για την νέα γυναίκα στο κέντρο. Τη δεκαετία του 1650 προστέθηκε το τελευταίο τμήμα, που μετέτρεπε το έργο σε μια γιορτή οινοποσίας με τα ευτράπελα αποτελέσματα που ακολουθούν.

Το έργο της Εθνικής Πινακοθήκης αντιγράφει τη σκηνή μέχρι την τρίτη φάση, όπου απεικονίζεται μια εύθυμη, κοινωνική συναναστροφή, στοιχείο που μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι πρέπει να φιλοτεχνήθηκε μετά το 1637 και πριν την τελική εκδοχή.