Αγία Οικογένεια, π. 1525

Το έργο αποδίδεται στον κύκλο του Bernard van Orley και ειδικότερα στο εργαστήριο του μαθητή ή συνεργάτη του Pieter Coecke van Aelst. Ο Coecke διατηρούσε ένα πολύ δραστήριο εργαστήριο στην Αμβέρσα, με πολλές παραγγελίες πινάκων αλλά και ταπισερί. Η μεγάλη ζήτηση εικόνων εκείνη την εποχή από την εκκλησία και τους ευγενείς, που οφειλόταν στις προσπάθειες επικράτησης της Καθολικής Εκκλησίας έναντι του Προτεσταντισμού, οδήγησαν σε μια αυξημένη παραγωγή, με θέματα κυρίως την Παναγία, την Αγία Οικογένεια και την Προσκύνηση των Μάγων.

Το έργο της Εθνικής Πινακοθήκης ακολουθεί τα πρότυπα σύνθεσης ίσως του Bernard van Orley, που έχει αναπαραχθεί σε διάφορες παραλλαγές (αναφέρονται 11 τουλάχιστον), με διαφορές κυρίως στο φόντο, από το εργαστήριο του Coecke. Η σύνθεση, αρκετά σφικτή και περιεκτική ως προς την οργάνωσή της, ενσωματώνει σε έναν σχετικά μικρό χώρο τις μορφές της Παναγίας, του Βρέφους, του Ιωσήφ και ενός αγγέλου που υπερίπταται και στέφει την Παναγία.

Η Θεοτόκος, κρατώντας ένα μήλο, παρουσιάζεται ως άλλη Εύα, λυτρώτρια του κόσμου από το προπατορικό αμάρτημα μέσω του Βρέφους που κρατεί στα πόδια της, ενώ ο Ιωσήφ προτείνει προς τον Χριστό ένα αχλάδι, σύμβολο της θείας ενσάρκωσης. Η σύνθεση συμπληρώνεται με μια νεκρή φύση στο πρώτο πλάνο, κάτω δεξιά, με μήλα και αχλάδια που περικλείουν τους αντίστοιχους συμβολισμούς, καρύδια που υποδηλώνουν τη σάρκα του Χριστού και σταφύλια, μία αναφορά στη θυσία του.