Η τελευταία έκθεση της Εθνικής Πινακοθήκης, το φθινόπωρο του 2012, πριν την μεταστέγασή της, εν όψει της επικείμενης επέκτασης των κτιριακών της εγκαταστάσεων, είναι μία ξεχωριστή, μία σημαδιακή, μία ενδοσκοπική έκθεση. Η έκθεση αυτή αναδεικνύει την προσφορά και την συμμετοχή των Ελλήνων καλλιτεχνών στην διαμόρφωση και τον εμπλουτισμό των συλλογών της στη μακρόχρονη πορεία της λειτουργίας της. Το θέμα της έκθεσης αφορά αποκλειστικά τις δωρεές καλλιτεχνών, τα κληροδοτήματα των καλλιτεχνών και τις δωρεές των οικογενειών τους κι όχι γενικότερα τις δωρεές Υπουργείων, Ιδρυμάτων, και ιδιωτών.
Ο τίτλος της έκθεσης οριοθετεί το πεδίο που αφορά μόνο τις δωρεές Ελλήνων καλλιτεχνών, ενώ οι χρονολογίες αναφέρονται, από τα επιλεγμένα έργα, στην αρχαιότερη δωρεά, στην συγκεκριμένη περίπτωση, το κληροδότημα Θεόδωρου Ράλλη (1852-1909), το 1910, και τις πιο πρόσφατες δωρεές σύγχρονων καλλιτεχνών, που πραγματοποιήθηκαν το 2012, όπως του Ζαχαρία Αρβανίτη (1947), του Μίλτου Γκολέμα (1967), του Βασίλη Θεοχαράκη (1930), του Ξενοφώντα Μπήτσικα (1963), του Ξενή Σαχίνη (1954) και του πρύτανη της ΑΣΚΤ Γιώργου Χαρβαλιά (1956).
Κάποια στατιστικά στοιχεία που αφορούν τις συλλογές διαφωτίζουν σχετικά με τα μεγέθη και τις κατηγορίες. Επί συνόλου έργων που πλησιάζουν τις 19.000, μαζί με τα ζωγραφικά έργα, τα γλυπτά, τα σχέδια και τα χαρακτικά, οι δωρεές είναι 6.800, και τα κληροδοτήματα 4.500 έργα. Από αυτά τα ζωγραφικά έργα, ελαιογραφίες, ακρυλικά είναι περίπου 5.200, ενώ οι δωρεές καλλιτεχνών ξεπερνούν τις 3.000 έργα.
Στην ιστορία της Εθνικής Πινακοθήκης, οι πρώτες δωρεές αναφέρονται την χρονιά της ίδρυσής της το 1900. Πρόκειται για 246 έργα, κυρίως ξένων καλλιτεχνών, αλλά και του Θεόδωρου Βρυζάκη, δωρεές του Πολυτεχνείου και του Πανεπιστημίου. Την επόμενη χρονιά το 1901, από το κληροδότημα Αλεξάνδρου Σούτσου, προστίθενται 281 έργα, κυρίως ξένων και ελάχιστων Ελλήνων καλλιτεχνών. Το Ίδρυμα Κουτλίδη προσθέτει 1466 έργα.
Πολλές είναι οι σημαντικές δωρεές καλλιτεχνών, ενδεικτικά αναφέρουμε μεγάλες σε ποιότητα και ποσότητα δωρεές, των τελευταίων δεκαετιών, όπως των κληρονόμων του Τόμπρου, το 1975 και 1976, του Στάμου, το 1975, του Τσαρούχη το 1976, της κόρης του Παρθένη, Σοφίας το 1982, του Χατζηκυριάκου – Γκίκα το 1986, του Μόραλη το 1988, της Μαρί Τερέζ Απάρτη το 1991, το τεράστιο κληροδότημα της Ευθυμιάδη-Μενεγάκη, με περίπου 1.100 έργα, το 1995, και της Ραφτοπούλου την ίδια χρονιά, του Αβραμίδη και της Ελένης Μαλτέζου, το 1997, του Τέτση το 1998 και το 2000, του Φασιανού το 2001, τα κληροδοτήματα της Αγγέλας Νικολάου το 2001, της Νανάς Ησαΐα το 2003 και του Χρήστου Καπράλου το 2006, καθώς και τη μεγάλη δωρεά του Δανιήλ το 2007.
Σχετικά με την επιλογή των έργων, εξαρχής ως προϋπόθεση, αποκλείστηκαν από την παρούσα έκθεση, αφενός τα έργα-δωρεές που βρίσκονται εκτεθειμένα στις μόνιμες συλλογές της Πινακοθήκης και των Παραρτημάτων της, καθώς και τα έργα που εκτέθηκαν στις δέκα εκθέσεις με τίτλο «Νέα Αποκτήματα», στην Αθήνα το 2006 και το 2007 και ανά την Ελλάδα. Ένα τρίτο κριτήριο επιλογής εκτός από τη δέσμευση της δωρεάς αφορά τους ίδιους τους καλλιτέχνες, αλλά κυρίως την ποιότητα και το ενδιαφέρον των έργων. Ακόμη, κριτήριο επιλογής υπήρξε εκτός από την ποιότητα και η ποσότητα της ίδιας της δωρεάς. Πολλοί και σημαντικοί Έλληνες καλλιτέχνες απαρτίζουν αυτό το μικρό δείγμα γενναιόδωρων δωρεών προς την Πινακοθήκη.
Στην περιήγηση της έκθεσης, οι ενότητες καθορίζονται ανά επίπεδο, ενώ τα έργα των μεγάλων δωρεών παρουσιάζονται συγκεντρωμένα κατά ενότητες προσφέροντας την δυνατότητα ανάδειξης της εξελικτικής πορείας του έργου του καλλιτέχνη. Στο άνω επίπεδο, παρουσιάζονται τα έργα της σύγχρονης τέχνης, από τους καλλιτέχνες της γενιάς του 1960, του 1970 και του 1980 μέχρι και νεότερους καλλιτέχνες. Η έκθεση ανοίγει με το μνημειακών διαστάσεων τρίπτυχο του Παναγιώτη Τέτση (1925), Λαϊκή Αγορά. Στην ενότητα αυτή παρουσιάζονται έργα των Ντίκου Βυζάντιου (1924-2007), Δημήτρη Περδικίδη (1922-1989), Κοσμά Ξενάκη (1925-1984), Πάρι Πρέκα (1926-1999), Χρίστου Καρά (1930), Δημήτρη Μυταρά (1934), Αλέκου Φασιανού (1935), Γιάννη Ψυχοπαίδη (1945), και άλλων. Σε ξεχωριστό χώρο παρουσιάζονται μικρές αναδρομικού χαρακτήρα ενότητες των μεγάλων δωρεών του Θεόδωρου Στάμου (1922-1997), του Δανιήλ (Παναγόπουλου) (1924-2008), και της Νανάς Ησαΐα (1934-2003).
Στο μεσοπάτωμα παρουσιάζονται κυρίως έργα καλλιτεχνών του 19ου αιώνα, αλλά και κάποια έργα καλλιτεχνών της γενιάς του 1930 και του 1960. Στην ενότητα αυτή παρουσιάζονται ενδιαφέροντα και άγνωστα έργα καλλιτεχνών, όπως οι Θεόδωρος Ράλλης (1852-1909), Φλωρά Καραβία (1871-1960), Σπύρος Βικάτος (1878-1960), Θεόφραστος Τριανταφυλλίδης (1881-1955), Σοφία Λασκαρίδου (1882-1965), Ουμβέρτος Αργυρός (1884-1963), Περικλής Βυζάντιος (1893-1972), αλλά και οι Αγήνωρ Αστεριάδης (1898-1977), Αγλαΐα Παπά (1904-1984), Ιφιγένεια Λαγάνα (1915-2004), Γιώργος Βακιρτζής (1923-1988) και άλλοι.
Στον κάτω όροφο παρουσιάζονται οι πρόδρομοι της νεοελληνικής τέχνης, όπως ο Κωνσταντίνος Παρθένης (1978/79-1967) (με 18 έργα) και ο Σπύρος Παπαλουκάς (1892-1957), καθώς και πολλοί εκπρόσωποι της Γενιάς του ’30. Σε ξεχωριστές ατομικές ενότητες, εκτίθενται έργα των Γιάννη Μόραλη (1916-2009), Νίκου Χατζηκυριάκου-Γκίκα (1906-1994), Νίκου Νικολάου (1909-1986), Λιλής Αρλιώτη (1908-1979), Γιάννη Μαλτέζου (1915-1987), Γιώργου Βακαλό (1902-1991). Ακόμη, συμμετέχουν με ένα ή δύο έργα καλλιτέχνες της ίδιας γενιάς, όπως οι Γιάννης Τσαρούχης (1910-1989), Σπύρος Βασιλείου (1902/3-1985), Γιώργος Γουναρόπουλος (1890-1977), Αλέκος Κοντόπουλος (1904-1975), Πολύκλειτος Ρέγκος (1903-1984), Ορέστης Κανέλλης (1910-1979), Κωνσταντίνος Μαλάμος (1913-2007), Γιώργος Σικελιώτης (1917-1984) και άλλοι.
Η γλυπτική εκπροσωπείται δειγματοληπτικά με έργα των μεγάλων δωρεών, τα οποία παρουσιάζονται διάσπαρτα στα τρία επίπεδα της έκθεσης. Εννέα γλυπτά, από διάφορα υλικά, των Μιχάλη Τόμπρου (1889-1974), Μπέλλας Ραφτοπούλου ((1902-1992), Χρήστου Καπράλου (1909-1993), Φρόσως Ευθυμιάδη-Μενεγάκη (1911-1995), Ιωάννη Αβραμίδη (1922), και μία ξύλινη εγκατάσταση του Χρήστου Γιαννάκου (1934) ολοκληρώνουν την περιήγηση στον κόσμο των δωρεών γλυπτικής προς την Εθνική Πινακοθήκη.
Στην έκθεση, όπου, παρά τις δεσμεύσεις του υπάρχοντος υλικού, ακολουθείται κάποια ιστορικότητα, παρουσιάζονται 167 έργα, ζωγραφική, γλυπτική, χαρακτική, ανάγλυφα, κατασκευές και εγκαταστάσεις.
Σε όλες τις ενότητες και τα επίπεδα παρουσιάζονται συνειδητά, παράλληλα πολλοί επώνυμοι και γνωστοί, αλλά και πολλοί παραγνωρισμένοι ή εντελώς άγνωστοι καλλιτέχνες, πάντα με αξιόλογα έργα. Η απουσία πολλών σημαντικών καλλιτεχνών από την έκθεση σημαίνει απλά έλλειψη διαθέσιμης δωρεάς στις συλλογές.
Η έκθεση, που καλύπτει δωρεές καλλιτεχνών ενός αιώνα, αποτελεί ένα φόρο τιμής της Εθνικής Πινακοθήκης προς τους καλλιτέχνες της, ένα φόρο τιμής προς τους γενναιόδωρους καλλιτέχνες της Ελλάδας.
Την επιμέλεια της έκθεσης «Δωρεές Ελλήνων Καλλιτεχνών προς την Εθνική Πινακοθήκη – 1910 – 2012» έχει η ιστορικός τέχνης Δρ. Λίνα Τσίκουτα-Δεϊμέζη, υπεύθυνη των συλλογών Μεταπολεμικής και Σύγχρονης τέχνης.
Διάρκεια : 10/9/ 2012 έως 4/11/2012
Τόπος : Εθνική Πινακοθήκη Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτσου,
Βασιλέως Κωνσταντίνου 50, τηλ. 210 7235857, 210 7235937-8.
Τα εγκαίνια της έκθεσης θα πραγματοποιηθούν αργότερα και θα ανακοινωθούν εγκαίρως.
