El Greco. Ταυτότητα και μεταμόρφωση

Η έκθεση «El Greco,Ταυτότητα και Μεταμόρφωση» ήταν η μεγαλύτερη απ’ όσες αφιερώθηκαν ως τώρα στον καλλιτέχνη και αποτέλεσε ένα από τα σημαντικότερα γεγονότα της παγκόσμιας καλλιτεχνικής σκηνής το 1999-2000. Ύστερα από τον θρίαμβο που γνώρισε στη Μαδρίτη, στο Μουσείο Thyssen Bornemisza, και στη Ρώμη, στο Palazzo delle Esposizioni, σημειώνοντας ρεκόρ επισκεπτών, έφτασε στην Αθήνα για να υποδεχτεί τη νέα χιλιετία. Η διαδρομή της έκθεσης πραγματοποίησε αντίδρομα την πορεία του καλλιτέχνη από τον βενετοκρατούμενο Χάνδακα (Ηράκλειο Κρήτης), απ’ όπου ξεκίνησε το 1567 σε ηλικία 26 χρονών, για να καταλήξει, μέσω Βενετίας και Ρώμης, στο μακρινό Τολέδο της Ισπανίας. Έτσι η έκθεση του Γκρέκο πήρε τον χαρακτήρα ενός συμβολικού νόστου, μιας επιστροφής του καλλιτέχνη στα γενέθλια χώματα, που δεν πραγματοποιήθηκε όσο ζούσε.

Η έκθεση συγκέντρωσε 72 σπάνια έργα, που προέρχονταν τόσο από τις τρεις οργανώτριες χώρες -Ελλάδα, Ιταλία, Ισπανία- όσο και από μουσεία και συλλογές της Ευρώπης και της Αμερικής. Οι περισσότεροι πίνακες εκτέθηκαν μαζί για πρώτη φορά. Η επιλογή έγινε από τους οργανωτές με τη φιλοδοξία να εικονογραφηθεί όσο γίνεται πληρέστερα αυτό που υποδήλωνε ο τίτλος της έκθεσης: την ταυτότητα του καλλιτέχνη, την παιδεία του, τα στάδια της μεταμόρφωσής του. Ο Γκρέκο αντιπροσωπεύει πράγματι μια μοναδική περίπτωση μεταμορφώσεων στην ιστορία της τέχνης. Από ζωγράφος της μεταβυζαντινής παράδοσης στην Κρήτη, έρχεται στην Βενετία, για να μυηθεί, πλάι στον Τιτσιάνο, τον Τιντορέτο, τον Τζάκοπο Μπασάνο, κ.ά. στην βενετσιάνικη Αναγέννηση με το πλούσιο χρώμα και την ελεύθερη πινελιά. Στη Ρώμη (1572-1577) θα προσθέσει στην παιδεία του τη μανιεριστική εμπειρία και θα διαμορφώσει την προσωπικότητά του ως καλλιτέχνη-διανοούμενου και συγγραφέα θεωρητικών έργων. Στο Τολέδο, όπου θα εγκατασταθεί από το 1577 έως το θάνατό του το 1614, ελεύθερος από επιδράσεις, θα αναπτύξει το μοναδικό ύφος του, που αποτελεί αλχημική κράση ανάμεσα στην παιδεία του, την καταγωγή του, την καλλιτεχνική εμπειρία του και την υψηλή πνευματικότητά του. Εκεί θα δημιουργήσει τα αριστουργήματά του, που χαρακτηρίζονται από την υψηλή πνευματικότητα και την αξεπέραστη ζωγραφική τους δύναμη. Όλοι οι σταθμοί της πορείας του καλλιτέχνη αντιπροσωπεύτηκαν στην έκθεση από μοναδικά έργα.

Η μοντέρνα τέχνη αναγνώρισε στον Θεοτοκόπουλο έναν από τους μεγάλους προδρόμους της. Το παράδοξο και τόσο “μοντέρνο” ύφος του δεν έπαψε σ’ όλο τον 20ο αιώνα να εξάπτει την φαντασία και να εμπνέει ποικίλες ερμηνευτικές προσεγγίσεις. Έτσι εξηγείται το τεράστιο ενδιαφέρον που προκάλεσε η έκθεση τόσο στη Μαδρίτη και τη Ρώμη όσο και στην Αθήνα.

Η έκθεση «El Greco, Ταυτότητα και Μεταμόρφωση», εγκαινιάστηκε στις 18 Οκτωβρίου 1999 από τον Πρόεδρο της Ελληνικής Δημοκρατίας κ. Κωνσταντίνο Στεφανόπουλο, παρουσία της Α.Μ. της Βασίλισσας της Ισπανίας Σοφίας.

Επιστημονική επιμέλεια έκθεσης

Καθηγητές José Alvarez Lopera, Νίκος Χατζηνικολάου

Μαρία Κατσανάκη
Επιμελήτρια ΕΠΜΑΣ 

Χορηγός: BARCLAYS