Ερνέστος Τσίλλερ αρχιτέκτων (1837-1923)

Η Αθήνα, την εποχή που έγινε πρωτεύουσα του ελληνικού βασιλείου το 1834, ήταν από οικιστικής άποψης ένα χωριό, και μάλιστα ένα ρημαγμένο χωριό. Στις πολεοδομικές επεμβάσεις που έγιναν στα πρώτα χρόνια της βασιλείας του Όθωνα συμμετείχαν ευρωπαίοι αρχιτέκτονες και πολεοδόμοι, καθώς η αναγέννηση της Αθήνας είχε λάβει τον χαρακτήρα «ευρωπαϊκής υπόθεσης». Η αναγέννηση αυτή άργησε πολύ. Ο αρχιτέκτων που έδωσε στην Αθήνα, την πόλη όπου επέλεξε να ζήσει όλη του τη ζωή, τον ευρωπαϊκό της χαρακτήρα ήταν ο Ερνέστος Τσίλλερ.
Ο Γερμανός αρχιτέκτονας, ζωγράφος, ερευνητής και λάτρης της αρχαιότητας, γεννημένος το 1837 σε ένα μικρό χωριό της Σαξωνίας κοντά στη Δρέσδη, ήρθε στην Αθήνα νεότατος, το 1861, με προτροπή του μεγάλου Δανού αρχιτέκτονα και δασκάλου του στη Βιέννη, Θεόφιλου Χάνσεν, ως επόπτης για το κτίσιμο της Σιναίας Ακαδημίας. Ο μέγας ευεργέτης και βαθύπλουτος βαρόνος Σίμων Σίνας χρηματοδότησε γενναιόδωρα το πρώτο μεγάλο δημόσιο αρχιτεκτονικό έργο των Αθηνών κτισμένο αποκλειστικά από πεντελικό μάρμαρο, ως «μεταγραφή» του περίφημου Ερεχθείου της Ακρόπολης. Με την αρωγή των Χάνσεν και Σίνα, ο Τσίλλερ απέκτησε τις περισσότερες διεθνείς και ελληνικές διασυνδέσεις με τους μελλοντικούς πελάτες του, ιδίως την εποχή της βασιλείας του Γεωργίου Α΄.
Τα αρχαία ερείπια μαγνήτισαν αμέσως τον φιλόδοξο νεαρό αρχιτέκτονα: ανακαλύπτει το Παναθηναϊκό Στάδιο, κάνει ανασκαφές και αποτυπώνει το Θέατρο του Διονύσου στη νότια κλιτύ της Ακρόπολης. Μελετά την αρχιτεκτονική δομή του Παρθενώνα, σχεδιάζει τα λείψανα των αετωμάτων και είναι ανάμεσα στους πρώτους που καταγράφει την πολυχρωμία στα αγάλματα και στα αρχιτεκτονικά μέλη του Θησείου, του Ερεχθείου, του ναού της Αφαίας στην Αίγινα κ.ά.. Από τις μελέτες αυτές ο Τσίλλερ θα εμπνευσθεί τα διακοσμητικά στοιχεία για τις κατοικίες του. Το ύφος του, το οποίο εμπνέεται από την Αρχαιότητα, το Βυζάντιο, την Αναγέννηση αλλά και από βορειοευρωπαϊκά στοιχεία, μπορεί να χαρακτηριστεί εκλεκτικό στο πλαίσιο του νεοκλασικισμού.
Στα πρώτα του έργα συγκαταλέγονται τα Θέατρα: έκτισε το Δημοτικό Θέατρο Αθηνών (πλ. Κοτζιά, γκρεμίστηκε το 1940), το Βασιλικό [Εθνικό] Θέατρο, το Θέατρο Πατρών, το Θέατρο Ζακύνθου (καταστράφηκε από τους σεισμούς). Επέβλεψε στην εκτέλεση των έργων του Χάνσεν στο Ζάππειο, της Εθνικής Βιβλιοθήκης, του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου. Έκανε προτάσεις για την δημιουργία ενός πάρκου αναψυχής στον Λυκαβηττό (η δενδροφύτευσή του οφείλεται στον Τσίλλερ). Είναι ο αρχιτέκτονας του σημερινού Προεδρικού Μεγάρου, τότε ανακτόρου του διαδόχου Κωνσταντίνου, και πολλών ιδιωτικών μεγάρων: όπως το «Ιλίου Μέλαθρον» για τον Ερρίκο Σλήμαν (Νομισματικό Μουσείο), τα Μέγαρα Μελά, Σταθάτου, Δεληγιώργη (πρώην Ταινιοθήκη), Καλλιγά, Ψύχα, Πεσμαζόγλου. Έκτισε επίσης το Γερμανικό και το Αυστριακό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο και στον Πειραιά την συνοικία Τσίλλερ (πλατεία. Αλεξάνδρας), τα ξενοδοχεία «Μπάγκειον» και «Αλέξανδρος» στην Ομόνοια, εκκλησίες στο Μαρκόπουλο, Αίγιο, Βέλο Κορινθίας, Βίλια Αττικής, Άγιο Αθανάσιο Πύργου, Άγιο Λουκά Πατησίων, Αγία Τριάδα οδού Πειραιώς, βίλες στην Κηφισιά, αγορές και σχολεία σε πολλές πόλεις της Ελλάδας. Ο αριθμός των έργων του ξεπερνά τα 500.
Η δημιουργική σκέψη του καλλιτέχνη συνδυάζεται με την αισθητική της εποχής του βασιλέως Γεωργίου Α΄. Ο Τσίλλερ ευτύχησε να χτίσει σε έναν τόπο γεμάτο από κλασικές αναμνήσεις, που τόσο γοήτευαν τους Γερμανούς. Είχε επίσης την τύχη να δημιουργήσει το έργο του στην ηλιόλουστη Αττική και όχι στον ομιχλώδη βορρά όπως ο δάσκαλός του Θεόφιλος Χάνσεν. Αλλά και το μέγεθός της Αθήνας επέβαλε διαφορετικές κλίμακες και αναλογίες από ό,τι οι πρωτεύουσες του βορρά σύμφωνα με τα αισθητικά, φυσικά και ιστορικά δεδομένα του τόπου. Ο Τσίλλερ όχι μόνο προσαρμόστηκε, αλλά επηρεάστηκε και επηρέασε την εγχώρια αρχιτεκτονική, περισσότερο από κάθε άλλον αρχιτέκτονα.
Η Εθνική Πινακοθήκη αγόρασε το 1961, με πρωτοβουλία του τότε Διευθυντή Μαρίνου Καλλιγά, το μεγαλύτερο και σημαντικότερο μέρος του αρχείου του που περιλαμβάνει ακουαρέλες, μελέτες, κατασκευαστικά σχέδια των πιο γνωστών έργων του, αλλά και προτάσεις για δημόσια και ιδιωτικά κτήρια και επαύλεις της Κηφισιάς, του Πειραιά, καθώς και έγγραφα, χειρόγραφες μελέτες, προσωπικά τεκμήρια, φωτογραφίες μνημείων της εποχής κ.λπ. Μία πρώτη παρουσίαση μέρους αυτού του υλικού έγινε από τον αείμνηστο Δημήτρη Παπαστάμο το 1973. Ακολούθησε η έκδοση του βιβλίου του Ερνέστος Τσίλλερ, Προσπάθεια Μονογραφίας.
Η έκθεση που οργανώνει η Εθνική Πινακοθήκη εκτός από το σύνολο των σχεδίων (περ. 400), εγγράφων, επιστολών, τεκμηρίων και φωτογραφιών από το αρχείο Τσίλλερ της Εθνικής Πινακοθήκης, συμπληρώνεται με τα σχέδια που φυλάσσονται σε δημόσιες και ιδιωτικές συλλογές. Η λαμπρή και μοναδική έκθεση Τσίλλερ έχει πανευρωπαϊκό χαρακτήρα καθώς συνδέει την αρχιτεκτονική κληρονομιά τεσσάρων χωρών: της Γερμανίας (χώρας καταγωγής του Τσίλλερ), της Δανίας (πατρίδας του δασκάλου του, Θεόφιλου Χάνσεν), της Αυστρίας (τόπου δράσης του δασκάλου του καθώς και του μεγάλου ευεργέτη Σίμωνα Σίνα) και της Ελλάδας, όπου έδρασε και δημιούργησε τα αρχιτεκτονικά του αριστουργήματα.
Η έκθεση «Ερνέστος Τσίλλερ, Αρχιτέκτων, 1837-1923» είναι αφιερωμένη στη μνήμη του Μαρίνου Καλλιγά.

Επιμέλεια έκθεσης
Δρ. Μαριλένα Κασιμάτη
Eπιμελήτρια της ΕΠΜΑΣ

ΧΟΡΗΓΟΣ: PROTON BANK Όμιλος Λαυρεντιάδη 

Χορηγοί επικοινωνίας: ΕΡΤ, SKY, MEGA