Solitaire / Solidaire

Ο Κερκυραίος Χαράλαμπος Παχής είναι από τους εισηγητές των ηθογραφικών σκηνών στην επτανησιακή ζωγραφική του β’ μισού του 19ου αιώνα. Μια λαμπρή ανοιξιάτικη μέρα, σε έναν δρόμο της πόλης της Κέρκυρας με εμπορικά καταστήματα και κατοικίες, άνθρωποι του μόχθου, μαγαζάτορες, διαβάτες, Κερκυραίοι αστοί, άνδρες από την κυρίως Ελλάδα και παιδιά βρίσκονται κοντά και παρακολουθούν μια ομάδα νέων που, παίζοντας κιθάρες, ταμπούρλα, τύμπανα και τρίγωνα, τραγουδούν τον Μάη. Στο μέσον της ομήγυρης των μουσικών, ένας άντρας με κόκκινο φέσι, που κοιτάζει προς τα εμάς, κρατά ψηλά το δέντρο της Πρωτομαγιάς, στολισμένο με λουλούδια, καρπούς, στεφάνια, πολύχρωμες κορδέλες και ένα κυανό μαντήλι στην κορυφή. Ο τρυφερός πράσινος κορμός του δέντρου που περιφέρουν οι νέοι, κατά το κερκυραϊκό έθιμο, είναι το ευφρόσυνο και θαλερό σύμβολο της αέναης αναγέννησης της φύσης και, κατ’ επέκταση, της νίκης της ζωής, που γεμίζει τις καρδιές χαρά και γίνεται αφορμή πάνδημης γιορτής.

Mαρία Kατσανάκη

Ο πίνακας παριστάνει μια φανταστική σύναξη όλων εκείνων που προετοίμασαν και υπηρέτησαν την Ελληνική Επανάσταση, συστρατευόμενοι στον κοινό υπέρτατο αγώνα – από τον Ρήγα, τον Κοραή και τους Υψηλάντηδες έως την Μπουμπουλίνα, τον Μιαούλη, τον Παπαφλέσσα, τον Καραϊσκάκη, τον Καποδίστρια και τον Μπάιρον. Με τον πόθο τους για ελευθερία και ανεξαρτησία να έχει εκπληρωθεί και το εθνικό κράτος να είναι πλέον πραγματικότητα, συγκεντρώνονται άπαντες υπό τη σκέπη της Ελλάδας, την οποία ενσαρκώνει μια γυναικεία μορφή με αρχαιοελληνικές αναφορές. Ο Βρυζάκης, ο κορυφαίος Έλληνας ζωγράφος ιστορικών θεμάτων, δίνει εδώ μια μοναδική αλληγορική παράσταση της Ελλάδας, που έχει σπάσει τα δεσμά της και, δαφνοστεφανωμένη, γαλήνια και σοβαρή, κλίνει την κεφαλή, εκτείνει τα χέρια και αποτίει ευγνώμονα τιμή στα φυσικά και πνευματικά τέκνα της.

Μαρία Κατσανάκη

Αγχωτική ατμόσφαιρα εγκλεισμού, με την πολυεπίπεδη χωρική διάσταση να αντανακλά την πολυπλοκότητα του ανθρώπινου ψυχισμού, και την έντονα δραματοποιημένη φωτοσκίαση να συμβολίζει, για τον σημερινό άνθρωπο, την αναζωπύρωση ενδόμυχων φόβων που σχετίζονται με βαθιές υπαρξιακές ανάγκες για ασφάλεια, αφθονία, ελεύθερη δημιουργική έκφραση και μια κοινωνία χαράς με τον συνάνθρωπο–αξίες θεωρητικά αδιαπραγμάτευτες, που όμως καθημερινά αποδεικνύονται τόσο εύθραυστες. Και από την άλλη, η αλλόκοτη ύπαρξη των φιγούρων – παρατηρητών που, αν και φυλακισμένοι, δεν μάχονται. Αποστασιοποίηση λόγω φόβου, αμφιβολίας, δισταγμού; Στο πρώτο πλάνο μια κτιστή καμπύλη, σημειολογική αναφορά σε έναν ψυχολογικά «αξεπέραστο δακτύλιο», οριοθετεί αυτήν την εσωστρέφεια με την παράδοξη αποτύπωση ενός ανοίγματος που μπορεί να οδηγεί είτε σε κάποιον άλλον χώρο, βαθύτερου ακόμα εσωτερικού εγκλεισμού, ή σε έναν διευρυμένο ορίζοντα απελευθέρωσης –αν ο άνθρωπος το θελήσει. Φυλακές κυρίως υπαρξιακές, δεσμά φανταστικά που καλούμαστε να αποτινάξουμε, ατομικά όσο και συλλογικά, αναλογιζόμενοι πόσο κοντά στην πνευματική και συναισθηματική απελευθέρωση μπορεί να λαμβάνει χώρα ο αγώνας των μορφών αριστερά, πάνω στην εξέδρα.

Κατερίνα Ταβαντζή

Ο Ιωάννης Αβραμίδης μας θυμίζει ότι όλοι είμαστε ίσοι. Επαναλαμβάνοντας εννέα φορές την ολόσωμη, κατακόρυφη, σχηματοποιημένη μορφή που χαρακτηρίζει κατεξοχήν το έργο του, δημιουργεί μια ομάδα συμπαγή, από φιγούρες στο ίδιο μέγεθος και με κοινά χαρακτηριστικά, ενσαρκώνοντας την ιδέα της κοινότητας όπου όλοι οι πολίτες είναι ίσοι.

Τώνια Γιαννουδάκη

Σε αυτή την εκδοχή του αγαπημένου του θέματος Μάνα-Κόρη, ο Καπράλος διερευνά τη γλυπτική δυναμική ενός ζεύγους όρθιων κορμών και, με μια ελαφρά κλίση του αριστερού ως προς τον θεατή κατακόρυφου άξονα, αποδίδει τις δύο γυναικείες μορφές να συγκλίνουν, σε στάση που μαρτυρεί σχέση στηρίζουσας-στηριζομένης. Ενήλικες και οι δύο, χωρίς ιδιαίτερα χαρακτηριστικά ταυτότητας, συνθέτουν ένα ενδιαφέρον αίνιγμα: ποια είναι η μάνα και ποια η κόρη; Ποια στηρίζει και ποια στηρίζεται; Μήπως οι ρόλοι εναλλάσσονται, ανάλογα με τα επεισόδια της ζωής;

Άρτεμις Ζερβού

Στα πορτρέτα του Ζακυνθινού Διονύσιου Καλλιβωκά απεικονίζονται μέλη της επτανησιακής κοινωνίας με μία φυσικότητα που τα διαφοροποιεί από τις αυστηρές προσωπογραφίες του πρώτου μισού του 19ου αιώνα, στις οποίες οι εικονιζόμενοι φαντάζουν απρόσιτοι. Το ζευγάρι του συγκεκριμένου πίνακα ανήκει στην αστική τάξη. Η ευγένεια των προσώπων εναρμονίζεται με τη λεπτότητα των ζωγραφικών μέσων. Οι δύο σύζυγοι ποζάρουν με ύφος ήρεμο και η στάση τους προδίδει σχέση οικειότητας και εμπιστοσύνης: η φυσική εγγύτητα και επαφή, η ελαφρά στροφή του ενός σώματος προς το άλλο και η σύγκλιση των κεφαλιών δημιουργούν μια κλειστή φόρμα, η οποία αντανακλά τον συντροφικό δεσμό τους, που μοιάζει αδιάρρηκτος. Εκείνος αποπνέει πραότητα· εκείνη, γλυκύτητα, που διαπερνά το βλέμμα, το άγγιγμα του χεριού και τα αδιόρατα μισάνοιχτα χείλη της· και οι δύο εκπέμπουν σιγουριά και πίστη: ατενίζουν τη ζωή ενωμένοι και μαζί ζουν κάθε της όψη.

Μαρία Κατσανάκη

Το έργο παρουσιάζει μία λεπτή μαύρη κουβέρτα του πολεμικού ναυτικού που φέρει τύπωμα μιας στοίβας από λευκά μαξιλάρια συμπιεσμένα από ένα κουτί. Με χρήση νέων μέσων και εννοιολογικών πλαισίων με κυρίαρχη ιδέα το αντικείμενο, το ευτελές, το καθημερινό, ανάγοντάς το σε αξία και έργο τέχνης, αλλά και με πολιτική διάσταση, ο Χαρβαλιάς συνομιλεί με πολλά πρωτοποριακά κινήματα της Ευρώπης και της Αμερικής του 20ού αιώνα, προτείνοντας νέες μορφές. Για το θέμα μας, με συμβολισμό, τα μαξιλάρια μεταμορφώνονται σε μορφές, σε συνεύρεση ανθρώπων. Κατά τον ίδιο τον καλλιτέχνη, τα μαξιλάρια, ως ανθρωπομετρικά αντικείμενα, αποτελούν μέτρα του ανθρώπου. Πρόκειται για μία συμβολική μεταγραφή στη σύγχρονη πραγματικότητα, μία συνεχή συμπίεση των ανθρώπων στην καθημερινότητά τους, π.χ. στο μετρό, ή λόγω της οικονομικής κρίσης, ή και μία επίκαιρη συμπίεση λόγω της εμφάνισης του κορονοϊού, με τα μέτρα αποκλεισμού και απαγορεύσεων. Με επιτυχή συμβολισμό αναγνωρίζουμε μία αναγωγή των αντικειμένων-μαξιλαριών, σε ανθρώπινη συμπίεση.

Λίνα Τσίκουτα

Ακίνητο, αλύγιστο και ανέκφραστο, χωρίς ατομικά χαρακτηριστικά, το ανθρωπάκι του Γιάννη Γαΐτη έγινε ο πρωταγωνιστής στις συνθέσεις του, για να εκφράσει την κριτική και συγχρόνως ειρωνική ματιά του καλλιτέχνη στη μαζικοποίηση και την αποξένωση του ανθρώπου των αστικών κέντρων. Η Μαζική μεταφορά ή Γενικές μεταφορές, με τους ποικίλους συνειρμούς που δημιουργεί, μας υπενθυμίζει το πριν και γίνεται αφορμή να αναρωτηθούμε αν θα επιστρέψουμε στην ίδια ή σε μια διαφορετική, λιγότερο απρόσωπη καθημερινότητα.

Tώνια Γιαννουδάκη

30 Μαρτίου 1814. Τα στρατεύματα της Πρωσίας, της Αυστρίας και της Ρωσίας έφτασαν στα περίχωρα του Παρισιού, ενώ ο Ναπολέων, παρά τις επαναλαμβανόμενες ήττες, έστελνε νικηφόρα μηνύματα στο Παρίσι. Ακόμη και στις 28 Μαρτίου η εφημερίδα Journal de L` Empire μιλούσε για τις νίκες των γαλλικών στρατευμάτων στο Chaumont. Έτσι, όταν οι σύμμαχοι έφτασαν στα περίχωρα του Παρισιού, οι Γάλλοι, αιφνιδιασμένοι και έκπληκτοι από τα γεγονότα, έτρεξαν να υπερασπιστούν την πόλη τους. Στον πίνακα απεικονίζεται η στιγμή που ένα αλλόκοτο συνονθύλευμα τραυματιών, ηλικιωμένων, παιδιών, γυναικών, αιχμαλώτων πολέμου, απλών πολιτών κ.λπ. συγκεντρώνεται στην αψίδα του Σαιν Ντενί, μια εμβληματική τοποθεσία της γαλλικής πρωτεύουσας, σε μια απεγνωσμένη και ανέλπιδα προσπάθεια να υπερασπιστούν την πόλη τους. Την επόμενη ημέρα, 31 Μαρτίου 1814 οι συμμαχικές δυνάμεις εισήλθαν στο Παρίσι. Όπως και στο σχεδόν ομόχρονο έργο της «Εξόδου του Μεσολογγίου» (1853) του Θεόδωρου Βρυζάκη, στο έργο του Μυλλέρ (1855) υμνούνται οι απλοί άνθρωποι που αγωνίζονται συλλογικά, μέχρι θανάτου, για το δικαίωμα στην Ελευθερία.
Η συντήρηση και παρουσίαση του τεραστίων διαστάσεων (445Χ845 εκ.) πίνακα του Σαρλ-Λουί Μυλλέρ στο κοινό, αποτελεί ένα από τα στοιχήματα της Μόνιμης Έκθεσης της νέας Εθνικής Πινακοθήκης.

Έφη Αγαθονίκου

Μια πλατεία χωριού του 16ου αι., που από κατεξοχήν δημόσιος χώρος διεξαγωγής εμπορικών δραστηριοτήτων έχει μετασχηματισθεί σε χώρο έκφρασης των επτά εκφάνσεων της χριστιανικής αρετής της Φιλανθρωπίας, οργανωμένων γύρω από την αλληγορική της μορφή στο κέντρο. Σύμβολα Θεϊκής και ανθρώπινης αγάπης, η φλεγόμενη καρδιά που η γυναίκα σφίγγει στο στήθος της, ο πελεκάνος πάνω στο κεφάλι της, έτοιμος να τρυπήσει με το ίδιο του το ράμφος το πλευρό του για να θρέψει με το αίμα του τα μικρά του, τα δύο παιδιά που αυτή κρατά από το χέρι. Μέσα από την ρεαλιστική περιγραφή των πράξεων αλληλεγγύης προς τους στερημένους της εποχής (ψωμί στους πεινασμένους, νερό στους διψασμένους, επίσκεψη σε φυλακισμένους, ενταφιασμός των νεκρών, φιλοξενία οδοιπόρων, παρηγοριά στον άρρωστο, ντύσιμο των γυμνών), αβίαστα προκύπτει η αναγωγή στον σημερινό, δικό μας κόσμο, όπου η ανάγκη για συμπαράσταση στον πλησίον γιγαντώνεται μέσα στις συνθήκες μιας παγκόσμιας κρίσης, που αναδύεται με ιδιαίτερη οξύτητα στο πλαίσιο της σύγχρονης εκτεταμένης αστικοποίησης. Και το φυσικό σώμα, με το χέρι που δίνει, μετατρέπεται σε σημειολογικό ίχνος της εσώτερης υπόστασης του ανθρώπου, όπου συντελείται μια οντολογική συνάντηση με το ουσιαστικό, υπαρξιακό μέρος του Άλλου, με τρόπο ώστε κάθε προσωπικό δόσιμο της καρδιάς μας να την ανοίγει σε ένα ενωτικό αγκάλιασμα με την συλλογικότητα της οποίας είμαστε όλοι κύτταρα.

Κατερίνα Ταβαντζή

Από το χειμώνα του 1945 έως την άνοιξη του 1946, στο πλαίσιο της βοήθειας της Βρετανίας στη μεταπολεμική ανασυγκρότηση της Ελλάδας, ο Βρετανικός Ερυθρός Σταυρός προσέφερε τις υπηρεσίες του περιοδεύοντας σε περιοχές της ελληνικής υπαίθρου που είχαν απομονωθεί λόγω των κατεστραμμένων, από τον πόλεμο, υποδομών μετακίνησης και μεταφοράς και υπέφεραν από ελονοσία, ψώρα, αναιμία, αβιταμίνωση κ.ά.
Η Μαρία Χρουσάκη, εθελόντρια νοσηλεύτρια του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού η ίδια, ενσωματώθηκε σε μια από τις μονάδες του Βρετανικού Ερυθρού Σταυρού και κατέγραψε τη δράση της, η οποία αφορούσε κυρίως την ιατρική εξέταση και τον προληπτικό εμβολιασμό παιδιών. Οι φωτογραφίες που απεικονίζουν τη φροντίδα των παιδιών από τα μέλη της εθελοντικής ομάδας, αποτελούν επιτεύγματα τεκμηρίωσης, σύνθεσης και ενσυναίσθησης. Η Χρουσάκη εδώ, αναπαριστώντας το θέμα της με σεβασμό και διακριτική συναισθηματική εμπλοκή, καταφέρνει να μην ολισθήσει σε μια βεβιασμένη συγκίνηση, την οποία θα μπορούσε να της εξασφαλίσουν το θέμα το παιδιών και η ταλαιπωρημένη τους εμφάνιση, και δημιουργεί εικόνες-φορείς των αξιών της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, της αλληλεγγύης, της κοινωνικής συσπείρωσης και της ελπίδας για το μέλλον. Οι πρόσχαρες εικόνες των μελών της μονάδας εκτός καθήκοντος, εικονιζόμενοι είτε μεταξύ τους είτε με τις τοπικές κοινότητες, εικονογραφούν έννοιες όπως η αρμονική συνύπαρξη, η ευγνωμοσύνη, η προσωπική ικανοποίηση της κοινωνικής προσφοράς και η κοινωνική συναναστροφή.
Οι εικόνες, στο σύνολο τους, συγκροτούν ένα σπάνιο ιστορικό και ουμανιστικό ντοκουμέντο το οποίο συμπυκνώνει τα όνειρα και τις προσδοκίες του μεταπολεμικού κλίματος στην Ελλάδα, καταγράφοντας και τιμώντας την εμπειρία της επούλωσης των πληγών μιας κοινωνίας και την ανασυγκρότησή της, ως συλλογική προσπάθεια και περιπέτεια.

Ελπινίκη Μεϊντάνη

Λεζάντες εικόνων:
1, 2, 3. Μαρία Χρουσάκη (1899-1972), Φροντίδα παιδιών, Άγιος Γεώργιος Τυμφρηστού, Χειμώνας 1945, Φ/ΧΡ.ΑΛΜΠ.14.204, 205, 214
4. Μαρία Χρουσάκη (1899-1972), Διανομή ρούχων σε παιδιά, Φθιώτιδα, 1945, Φ/ΧΡ.ΑΛΜΠ.14.122
5. Μαρία Χρουσάκη (1899-1972), Αναχώρηση κλιμακίου, Στυλίδα, 1945, Φ/ΧΡ.ΑΛΜΠ.14.136
6. Μαρία Χρουσάκη (1899-1972), Μέλη του κλιμακίου, Φλώρινα, π.1945-1946, Φ/ΧΡ.ΑΛΜΠ.14.388
7. Μαρία Χρουσάκη (1899-1972), Αποχαιρετιστήρια φωτογραφία, Φλώρινα, π.1945-1946, Φ/ΧΡ.ΑΛΜΠ.14.393
8. Μαρία Χρουσάκη (1899-1972), Αποχαιρετιστήρια τραγούδια από παιδιά του χωριού, Φλώρινα, π.1945-1946, Φ/ΧΡ.ΑΛΜΠ.14.397
9. Μαρία Χρουσάκη (1899-1972), Σκωτσέζος από το κλιμάκιο παίζει γκάιντα σε χωρικούς, Φθιώτιδα, 1945, Φ/ΧΡ.ΑΛΜΠ.14.172
10. Μαρία Χρουσάκη (1899-1972), Μέλη του κλιμακίου με οικογένεια χωρικών, Χαλκιδική, π.1945-1946, Φ/ΧΡ.ΑΛΜΠ.14.714

ντλώντας το θέμα του από την πατρογονική Ελλάδα, ο Γύζης, που είναι εγκατεστημένος στο Μόναχο, απεικονίζει μια γυναίκα, που σφύζει από νιάτα, την ώρα που θηλάζει ένα ξένο παιδί. Το δικό της κοριτσάκι, σε μια κίνηση φυσική, σκαρφαλώνει σε ένα χαμηλό κάθισμα για να μπορέσει να δει από πιο κοντά. Αντίκρυ, μαραζωμένη και μαυροφορούσα, κάθεται η δύσμοιρη κοπέλα που έφερε το μωρό στην τροφό. Ο χώρος είναι λιτός, ενώ ψηλά κρέμεται το εικόνισμα της Βρεφοκρατούσας Παναγίας. Αξιοποιώντας πολλές αντιθέσεις, ευδιάκριτες στον πίνακα αυτό, ο ζωγράφος απεικονίζει μια κορυφαία στιγμή πηγαίας προσφοράς και αυτονόητης έμπρακτης αλληλεγγύης, καρπού ενσυναίσθησης και συμπόνιας για τους μη ευνοημένους και για όσους έχουν ανάγκη. Η γυναίκα αναδεικνύεται σε σύμβολο ευσπλαχνίας και δοτικότητας και, εντέλει, σε εγγυήτρια της κοινωνικής συνοχής και της συνέχισης της ίδιας της ζωής.

Μαρία Κατσανάκη

Λιτή και απέριττη χωρική διατύπωση μιας πλατείας, με μόνο μέσον την αριστοτεχνική χρήση της απόλυτης αντίθεσης άσπρου-μαύρου, χωρίς καμία τονική διαβάθμιση. Λίγα μεταλλικά τραπεζάκια καφενείου λουσμένα στο υπέροχο, δυνατό, ζωογόνο ελληνικό φως που, πέφτοντας σαν αόρατη εξωτερική πηγή, λειτουργεί ως ενεργός δύναμη που πλάθει τον χώρο προβάλλοντας έντονες σκιές κι αφήνοντας να υπονοηθεί μια διπλή αίσθηση: ενός καυτού καλοκαιρινού μεσημεριού και μιας ανακουφιστικής, βαθιά σκιασμένης περιοχής που μοιάζει να δημιουργείται από έναν τοίχο ή κάποιο αιωνόβιο δέντρο. ‘Η μήπως μια συμβολική ανάδυση του συνειδητού, καθημερινού γίγνεσθαι, μέσα από ένα άγνωστο, κρυφό, συλλογικό ασυνείδητο με το οποίο αυτό συνυπάρχει; Και τα λουσμένα στο φως τραπέζια να στέκονται αμίλητα, εκκωφαντικά σιωπηλά, απούσες παρουσίες ανθρώπων που αδημονούν να καθίσουν δίπλα τους, μετουσιώνοντας τον καφέ ή το ουζάκι με τα συνοδευτικά του σε στοχασμό, επικοινωνία, φιλοσόφηση της ζωής, ψυχική ανάταση μέσα από το μοιρασμένο γέλιο. Μέθεξη της παρέας καθαρά ελληνική κι αυτή, συμπυκνωμένη στη μορφή των δύο τραπεζιών που, ενωμένα στο πρώτο πλάνο, μοιάζουν να περιμένουν εκείνους που γύρω τους θα βιώσουν ξανά, απλά και αβίαστα, την χαρά της ζωής με εκείνον τον βασικό, ουσιώδη, πρωταρχικό τρόπο που έχει ο Έλληνας να χαίρεται τον ήλιο και την επικοινωνία με τον συνάνθρωπο.

Κατερίνα Ταβαντζή

Ο πρωτοποριακός καλλιτέχνης της ιστορικής γενιάς του 1960, Δανιήλ, μαθητής του Παρθένη, μετά τα Μαύρα κουτιά, δημιουργεί τα Ηλεκτρικά κουτιά του, με εμπνευσμένους αυτοσχέδιους μηχανισμούς με τη χρήση του φωτός, με την κίνηση των μορφών, με την διαδοχική εμφάνιση και εξαφάνισή τους, αισθητικά δίνει νέες προεκτάσεις στο έργο του, ενώ ιδεολογικά διατυπώνει μία κριτική στάση σχετικά με την επίδραση της τεχνολογίας στο σύγχρονο άνθρωπο. Το «Αστικό Θέαμα» ξεχωρίζει στις προτάσεις μας, παρουσιάζοντας την ιδιαίτερη αποτύπωση μιας στιγμής της σύγχρονης αστικής πραγματικότητας, ενός ζευγαριού στο αυτοκίνητό του σε νυχτερινή έξοδο. Το ζευγάρι παρουσιάζεται από την πίσω πλευρά, ως σκιές, με φόντο το παρμπρίζ, το τιμόνι και τα φώτα της πόλης. Το έργο ξεχωρίζει όμως και σε πολλά επίπεδα επιλογής τεχνικής, αισθητικής και χρήσης μέσων.

Λίνα Τσίκουτα

Όταν τα μουσεία ανοίξουν και πάλι, μπορείτε να απολαύσετε τον υπαίθριο χώρο της Εθνικής Γλυπτοθήκης καθισμένοι στην Αναδίπλωση κύκλου. Είναι μια πρόταση της γλύπτριας για κάθισμα σε μουσείο, αποτέλεσμα των πειραματισμών της για τη λειτουργία της γλυπτικής σε σχέση με τον άνθρωπο και το καθημερινό περιβάλλον, καθώς, από τα μέσα της δεκαετίας του ΄70, μικρού μεγέθους αφηρημένες συνθέσεις με φύλλα ψευδάργυρου ή ανοξείδωτου χάλυβα ήταν στην πραγματικότητα μακέτες για αρχιτεκτονικές κατασκευές και μπορούσαν να μετατραπούν σε αντικείμενα καθημερινής χρήσης.

Τώνια Γιαννουδάκη

Ακινητεί τώρα με απλωμένα φτερά. Κάποτε όμως στα χέρια του ζωγράφου, έκλεινε, έκρυβε, άνοιγε, αποκάλυπτε. Έπαιξε σε μια παράσταση για φίλους όταν ο ζωγράφος μεταμορφώθηκε σε σκηνοθέτη, σκηνογράφο, ενδυματολόγο, ηθοποιό, περφόρμερ. Τον καιρό της ναζιστικής κατοχής. Σε καιρούς πολέμου, η βεντάλια ανέμισε τον έρωτα για τη ζωή μέσα σε κλειστά δωμάτια. Ο ζωγράφος-περφόρμερ χαρίζει την βεντάλια στην ζωγράφο Λιλή Αρλιώτη. Και χρόνια αργότερα εκείνη την δωρίζει στην Εθνική Πινακοθήκη. Δώρο στο δώρο. Ερωτιδείς που φτερουγίζουν. Πόθος-έρωτας. Τρυφεροί ουρανοί, θάμνοι που θροΐζουν, η βεντάλια, πεταλούδα, πνοή ζωντανεύει. Οι στιβαροί άντρες με τα φτερά. Τα φτερά. Δώρο στο δώρο. Το δώρο είναι η ζωή. Τώρα είναι η ζωή. Κλείνει, ανοίγει, θροΐζει. Ας είναι έρωτας πάντα. Για όλα, για όλους. Και κάποτε, ίσως γίνει αγάπη. Κραταιά αγάπη.

Ζίνα Καλούδη

Φιλοτεχνημένη για την Μπιενάλε της Βενετίας του 1962, όπου ο Καπράλος εκπροσώπησε την Ελλάδα με πλήθος νέων τότε γλυπτών του, η σύνθεση αποδίδει με τρυφερότητα και χάρη τον εναγκαλισμό δύο γυναικείων μορφών, παραπέμποντας σε ένα αγαπημένο θέμα της χριστιανικής εικονογραφίας, την «Επίσκεψη» ή «Ασπασμό της Παναγίας και της Ελισάβετ». Το γλυπτό δημοσιεύτηκε τον Αύγουστο του ’62 στην «Επιθεώρηση Τέχνης» με τον εναλλακτικό τίτλο «Οι δύο εποχές», αναφορά στο αλληλένδετο νεότητας-γήρατος και στις σχέσεις στοργής και αλληλεξάρτησης ανάμεσα σε όσους-όσες προηγούνται και σε εκείνους-εκείνες που έπονται.

Άρτεμις Ζερβού

Μια λευκοντυμένη κοπέλα σηκώνεται στις μύτες των ποδιών της και κοιτά έξω από το παράθυρο του σπιτιού της, κάπου στην ελληνική ύπαιθρο του τέλους του 19ου αιώνα. Τα ανοιξιάτικα κόκκινα λουλούδια στο περβάζι μας αφήνουν να μαντέψουμε ότι γυρεύει να δει εκείνον που τα έριξε εκεί για εκείνην. Η στάση της μαρτυρά μια κάποια λαχτάρα, ενώ το βλέμμα της εσωτερικότητα. Με μέσα λιτά ο Λύτρας συμπυκνώνει το νόημα και την αλήθεια του. Αυτές τις μέρες, που το όριο του σπιτιού συμπίπτει σε μεγάλο βαθμό με το όριο του φυσικά προσπελάσιμου κόσμου, είναι γνώριμο αυτό το αίσθημα της προσμονής για τα πρόσωπα που θέλουμε να νιώσουμε δίπλα μας και κοντά μας, για το προσωρινά απόν και άπιαστο, που όμως βρίσκει τρόπο να δείξει την παρουσία του, και δεν μένει παρά να πιαστούμε από τα πολύτιμα σημάδια της αγάπης που μας συντροφεύει, μας αναπτερώνει και δίνει υπόσχεση για το μέλλον.

Μαρία Κατσανάκη

Ένας χωρικός – ο ζωγράφος τον λέει κυνηγό, ας ξεχάσουμε το όπλο, δεν το χρειαζόμαστε πια, η καρδιά κυνηγάει μονάχη- ένας χωρικός έκατσε στη ρίζα του δέντρου, στον έρημο κάμπο, να ξαποστάσει. Δεν είναι μόνος. Μοιράζεται με τον σκύλο του τη σκιά. Είναι μαζί. Δροσερό το θρόισμα μεσ’ τα φυλλώματα. Γιατί από το ξημέρωμα, μαζί, πήραν τα βουνά. Πότε σφυρίζοντας και πότε στη σιωπή όταν τα βλέμματα διασταυρώνονται και λένε τα πολλά. Για την εμπιστοσύνη, την συντροφικότητα, σύνδεση μαγική που μόνο όποιος την έχει μοιραστεί με τον σκύλο του γνωρίζει το χρυσάφι της.

Ζίνα Καλούδη

Στη Κουμαντάρειο Πινακοθήκη, παράρτημα της Εθνικής Πινακοθήκης στη Σπάρτη, στην αίθουσα που παρουσιάζεται η συλλογή του Γεωργίου Κουμάνταρου, κρέμεται το έργο του Ισπανού ζωγράφου Μπαλντομέρο Γκαλόφρ ι Χιμένεθ με θέμα την Υποδοχή περιοδεύοντος θιάσου. Έξω από τα τείχη μια πόλης οι κάτοικοι βγήκαν να προϋπαντήσουν έναν θίασο. Δύο διαφορετικοί κόσμοι συναντιόνται. Οι κάτοικοι με περιέργεια παρατηρούν μια ομάδα ηθοποιών και χορευτών ντυμένων ήδη με τις στολές τους και τα ζώα τους. Μια ατμόσφαιρα χαράς έχει εξαπλωθεί στην πόλη. Ο θίασος θα αποτελέσει ένα ταξίδι στο παραμύθι και στο όνειρο. Για λίγο θα ξεφύγουν από την καθημερινότητα. Οι θεατές, από την άλλη, με το χειροκρότημα και τον ενθουσιασμό τους, θα αποτελέσουν για τους ανθρώπους του περιοδεύοντος θιάσου την κινητήρια δύναμη για να εξακολουθήσουν να ζουν κάτω από δύσκολες συνθήκες προκειμένου να δημιουργούν διαλείμματα ευδαιμονίας ή περισυλλογής στον κόσμο.

Έφη Αγαθονίκου

Ο πίνακας της Συλλογής Ευριπίδη Κουτλίδη απεικονίζει την ημέρα των εγκαινίων στο Μέγαρο των Ηλυσίων Πεδίων ή Μέγαρο της Βιομηχανίας, το οποίο κατασκευάστηκε για την Παγκόσμια έκθεση του 1855 ως αντίπαλο δέος στο Kρύσταλ Πάλας του Λονδίνου. Εκεί οργανώθηκαν επίσης οι Παγκόσμιες εκθέσεις του 1878 και 1889, τα Σαλόν από το 1857, καθώς και άλλες εκθέσεις, ιππικοί αγώνες και διάφορες εκδηλώσεις μέχρι την κατεδάφισή του, το 1897 προκειμένου να ανεγερθούν το Γκραν και Πετί Παλέ για να στεγάσουν την Παγκόσμια έκθεση του 1900. Πρόκειται για ένα ομαδικό πορτρέτο όπου απεικονίζονται, μεταξύ των άλλων, εν μέσω εκθεμάτων γλυπτικής, ορισμένες από τις «μεγάλες δόξες» της γαλλικής ζωγραφικής της Τρίτης Δημοκρατίας, όπως οι Μπουγκερώ, Πυβί ντε Σαβάν, Μπονά, Ζερόμ, Ρολ, Καρολύς-Ντυράν, Αρπινιέ, ο ίδιος ο καλλιτέχνης με τη σύζυγό του, ο συγγραφέας Αλέξανδρος Ντυμά. Κάτω από τη γλυπτική σύνθεση του Αλφέντ Μπουσέ “Στον στόχο” συνομιλούν οι γλύπτες Νταλού και Ροντέν μαζί με τον ιστορικό τέχνης Γκυστάβ Λαρρουμέ. Ο πίνακας αποτελεί ντοκουμέντο όχι μόνο για την κοινωνική και καλλιτεχνική ζωή της εποχής, αλλά και για το ίδιο το Μέγαρο, καθώς διασώζει στη μνήμη το γνωστό για την σιδερένια κατασκευή του κτήριο. Η σκηνή διαδραματίζεται κάτω από την αψιδωτή, γυάλινη οροφή, μπροστά από τη σιδερένια εσωτερική κατασκευή και το επιβλητικό βιτρώ, που εικονίζεται στο βάθος, ενώ δεξιά στο πρώτο πλάνο απεικονίζεται το γλυπτό “Τίγρης που φέρνει παγώνι στα μικρά της” του Ωγκύστ Καν, το οποίο εξετάζει με ενδιαφέρον ο ζωγράφος Ζερόμ.
Το έργο, εκ πρώτης όψεως, δίνει την εντύπωση ότι απεικονίζει ένα στιγμιότυπο από κάποια επίσημα εγκαίνια, στην πραγματικότητα, όμως, αποτελεί φόρο τιμής στις μεγάλες γιορτές τέχνης που ελάμβαναν χώρα στην Πόλη του Φωτός κατά τον 19ο αιώνα και αποτελούσαν σημεία αναφοράς για την παγκόσμια εικαστική ζωή.

Έφη Αγαθονίκου

Το «Las Meninas» του Velázquez, για τον Κυριάκο Κατζουράκη είναι η κεντρική ιδέα για το παλίμψηστο της εικαστικής του πρότασης συνδέοντας την ιστορία με το σήμερα. Η οικειοποίηση ενός σημαντικού, διάσημου έργου της ιστορίας της τέχνης είναι ένα είδος ready made, συνδυάζοντας με σεβασμό τις μορφές του παρελθόντος, με έμπνευση για μια νέα πρόταση, μία συνέχεια, μία απόδοση με χιούμορ και επικαλύψεις μορφών του παρελθόντος με τη σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα, σε ένα παλίμψηστο συγχρωτισμού επιπέδων, μορφών, αντικειμένων και συναντήσεων. Η συνεύρεση των μορφών του Velázquez, με το ζευγάρι των σύγχρονων αστών, στο αινιγματικό εσωτερικό, δημιουργεί μία ενδιαφέρουσα συνέχεια του παλιού με το καινούργιο. Αινιγματική είναι η όλη συνάντηση των μορφών, όπου ο Κυριάκος Κατζουράκης, στη σύνθεση αλλάζει μόνο το τι καθρεφτίζεται, και ταυτόχρονα προσθέτει το ζευγάρι και μία μπάλα.

Λίνα Τσίκουτα

Δύο άγνωστες ομάδες μεταξύ τους, μια γυναικών και μία ανδρών, συναντιούνται σε ένα πηγάδι. Μια ιστορία από την Παλαιά Διαθήκη (Γένεση, κεφ. 24). Ο Αβραάμ θέλοντας να παντρέψει τον γιό του Ισαάκ με κάποια κοπέλα από τον τόπο του, έστειλε στο Ναχώρ, στη Χαλδαία, τον πιστό του υπηρέτη Ελιέζερ για να βρει την κατάλληλη νύφη. Όταν ο Ελιέζερ έφτασε στο πηγάδι, έξω από το Ναχώρ παρακάλεσε το Θεό να τον βοηθήσει και η προσευχή του εισακούσθηκε. Η νεαρή κοπέλα που προοριζόταν για τον Ισαάκ έδωσε νερό στον ίδιο και πότισε τις καμήλες του.
Μια φαινομενικά τυχαία σκηνή μεταξύ αγνώστων, αλλά προμελετημένη από τη Θεία Βούληση, βασισμένη στα γνωρίσματα της ευγένειας και της φιλοξενίας, αποτέλεσε τη αρχή μιας μακραίωνης ιστορίας που, με τελικό όραμα την έλευση του Μεσσία, ανέτρεψε το θρησκευτικό καθεστώς μιας ολόκληρης εποχής.

Έφη Αγαθονίκου

Είναι μία πάροδος ψηλά στην οδό Πατησίων. Εκεί, στην οδό Κόντου κατοικεί ο Τριανταφυλλίδης. Μοναχικός, δυσκολεμένος από τις συγκυρίες της ζωής του. Ζωγραφίζει συντροφιά με τα κουνέλια και τις κότες του. Λίγοι φίλοι, ζωγράφοι, φίλοι από την εποχή του Παρισιού και της Ομάδας Τέχνη, σπάνια πια τον επισκέπτονται. Μοναχικός κι ωστόσο τόσο αγαπητός στη γειτονιά του. Αυτάρκης στην ασκητικότητα, ο εραστής της μουσικής ακούει τη ζεστασιά στα βλέμματα των ανθρώπων, την εγγύτητα της παρουσίας. Στη γειτονιά πλησιάζει το σούρουπο, «καλησπέρα» λέει.

Ζίνα Καλούδη

Ας φανταστούμε τον νεαρό Καπράλο, πάμφτωχο σπουδαστή στο προπολεμικό Παρίσι, να στέκεται έξω από τη σφύζουσα από ζωή κεντρική αγορά τροφίμων της γαλλικής πρωτεύουσας και να παρατηρεί την κίνηση ανθρώπων, οχημάτων και αγαθών. Το σκίτσο, που παρουσιάζεται για πρώτη φορά με την ευκαιρία της ψηφιακής επιμελητικής δράσης της ΕΠΜΑΣ Solitaire/Solidaire, ανήκει στη μοναδική ομάδα σωζόμενων παρισινών έργων του Καπράλου, η οποία δεν περιλαμβάνει γλυπτά, αλλά μόνο σχεδιαστικές μελέτες, κυρίως γυμνών. Με την υγεία του κλονισμένη και αναγκασμένος να κάνει ένα πλήθος από δουλειές για να επιβιώσει, ο Καπράλος άντεξε στο Παρίσι χάρη στην επιμονή του, την αγάπη του για τη γλυπτική και τη γενναιοδωρία των φίλων που τον στήριξαν.

Άρτεμις Ζερβού

Ο κολορίστας Τέτσης, το 1998 πρόσφερε μία τεράστια δωρεά 123 έργων μέσα στα οποία συμπεριλαμβάνονταν και ένα εντυπωσιακό τρίπτυχο έργο πλάτους 12 μέτρων, που αναπαριστά μία λαϊκή αγορά, με άπειρους ανθρώπους συγκεντρωμένους σαν μία κινητή φρίζα, με πλαστικότητα και ρυθμό, με αντιθέσεις, με αντικείμενα και σώματα που αναμειγνύονται. Το κυρίαρχο στοιχείο της τέχνης του το χρώμα, με πινελιές δημιουργεί τις μορφές. Οι άνθρωποι μετατρέπονται σε πινελιές και χρώμα. Ο συγχρωτισμός των ανθρώπων ταυτίζεται με το συγχρωτισμό των χρωμάτων και των πινελιών, που αναμιγνύουν ισότιμα άνδρες, γυναίκες, χέρια, μπράτσα, πλάτες, γυμνό κορμί, αντικείμενα. Κίνηση, δυναμισμός, ποικιλία, ζωντάνια, μέσα από άφθονο και έντονο χρώμα, με ρεαλισμό και αφαίρεση, μιας ασφυκτικής, αναγκαίας, ανθρώπινης συγκέντρωσης.

Λίνα Τσίκουτα

12 Οκτωβρίου 1945. Σύσσωμος ο Ελληνισμός ξεχύνεται αυθόρμητα στους δρόμους για να γιορτάσει το τέλος της Γερμανικής Κατοχής. Η χαρμόσυνη μέθη της Ελληνικής συλλογικής ψυχής, σε έναν ξέφρενο πανηγυρισμό για την κατάκτηση της πολυπόθητης κι ακριβοπληρωμένης, με το αίμα της ψυχής της, ελευθερίας. Μια από τις μέρες-ορόσημα στο διάβα της Ελληνικής ιστορίας, και της οποίας η σημασία ξεπερνά κατά πολύ την σημειολογία της κάθε επιμέρους πολιτικής τοποθέτησης. Είναι μια στιγμή μαγική, όπου, μέσα σε ένα έντονα συγκινησιακά φορτισμένο κλίμα ενθουσιασμού, το πατριωτικό αίσθημα αγκαλιάζει και υπερβαίνει τις όποιες ιδεολογικές διαφορές. Και οι χιλιάδες κόσμου, ανεξαρτήτως κοινωνικής τάξης, ηλικιακής ή άλλης διάκρισης, ενώνονται σε μια όσμωση αγάπης στο όνομα της Πατρίδας και της Ελευθερίας.

(…) Βούιζε η πολιτεία, βούιζε ο κόσμος

Βούιζε η καρδιά του ανθρώπου

Σαν ένα ζήτω ανάμεσα σε χιλιάδες σημαίες

λευτεριά ή θάνατος, λευτεριά ή θάνατος – Λευτεριά,

βούιζε ολάκερη η Ελλάδα κάτω από τις σημαίες του ήλιου

γειά και χαρά λε, μωρέ, Λε, γειά και χαρά σου Λευτεριά

(Γιάννης Ρίτσος, Απελευθέρωση (απόσπ.), από την συλλογή «Γειτονιές του κόσμου»)

Κατερίνα Ταβαντζή

Στις 18 Οκτωβρίου 1944, έξι μέρες μετά την αποχώρηση των Γερμανών και κατά την άφιξη της Κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας και συμμαχικών βρετανικών δυνάμεων, η Μαρία Χρουσάκη (1899-1972) σπεύδει να καταγράψει με το φακό της τους πανηγυρισμούς στο κέντρο της Αθήνας για την απελευθέρωση από τη γερμανική κατοχή.
Στις φωτογραφίες αυτές, οι οποίες αποτελούν εμβληματικό ντοκουμέντο μιας ιστορικής στιγμής για την Αθήνα και για όλη σχεδόν την Ελλάδα, πλήθος κόσμου βγαίνοντας από μια συνθήκη δυστυχίας, ανέχειας, ασθενειών, μοναξιάς και φόβου, αποτυπώνεται να ξεχύνεται στους δρόμους της πόλης του και να πανηγυρίζει.
Τόσο τα γενικά πλάνα των εκδηλώσεων, τα οποία μαρτυρούν την ενθουσιώδη και τεράστια συμμετοχή όλων σχεδόν των κοινωνικών ομάδων και συλλογικοτήτων της εποχής, όσο και τα κοντινά πλάνα, όπου η φωτογράφος στρέφει το φακό της στις παρέες και τις ομάδες συμμετεχόντων, καταγράφουν ένα συνεκτικό συλλογικό βίωμα στο οποίο δεσπόζουν η εμψύχωση, η σύμπνοια και η ενατένιση του μέλλοντος με αισιοδοξία.
Οι φωτογραφίες της Μαρίας Χρουσάκη, αναδεικνύουν εύγλωττα την πανηγυρική ατμόσφαιρα και το ενωτικό κλίμα των ημερών και συγκροτούν μια δυνατή αφήγηση για το θρίαμβο του συλλογικού οράματος για την επανάκτηση της ελευθερίας και του δημόσιου χώρου και βίου.

Ελπινίκη Μεϊντάνη

Λεζάντες εικόνων:
1, 2, 3. Μαρία Χρουσάκη (1899-1972), Οδός Πανεπιστημίου, 18/10/1944, Φ/ΧΡ.ΑΛΜΠ.14.37, 33, 38
4. Μαρία Χρουσάκη (1899-1972), Μνημείο Αγνώστου Στρατιώτη, 18/10/1944, Φ/ΧΡ.ΑΛΜΠ.14.3
5. Μαρία Χρουσάκη (1899-1972), Πλατεία Συντάγματος, 18/10/1944, Φ/ΧΡ.ΑΛΜΠ.14.6
6. Μαρία Χρουσάκη (1899-1972), Οδός Σταδίου, 18/10/1944, Φ/ΧΡ.ΑΛΜΠ.14.17
7. Μαρία Χρουσάκη (1899-1972), Οδός Σταδίου, 18/10/1944, Φ/ΧΡ.ΑΛΜΠ.14.15
8. Μαρία Χρουσάκη (1899-1972), Βαλλιάνειος Εθνική Βιβλιοθήκη, 18/10/1944, Φ/ΧΡ.ΑΛΜΠ.14.14
9. Μαρία Χρουσάκη (1899-1972), Νεαρές Ελληνίδες και μικροπωλητής με Βρετανούς στρατιώτες, 18/10/1944, Φ/ΧΡ.ΑΛΜΠ.14.29
10. Μαρία Χρουσάκη (1899-1972), Νεαρά αγόρια με Βρετανούς στρατιώτες, 18/10/1944, Φ/ΧΡ.ΑΛΜΠ.14.30

Εμπνευσμένη από πραγματική σκηνή που είχε δει ο γλύπτης στην Ομόνοια τον πρώτο χρόνο της Κατοχής -Έλληνες και Ελληνίδες πολίτες και Γερμανοί στρατιώτες συγκεντρωμένοι γύρω από μια λατέρνα- η ενότητα κλείνει τη μνημειακή, ανάγλυφη αφήγηση του Πολέμου και της Αντίστασης με ένα ελπιδοφόρο μήνυμα: η Ειρήνη θα έρθει με μια υπαίθρια γιορτή, όπου πρώην εχθροί θα γίνουν φίλοι, για να χορέψουν αδερφωμένοι. Η μουσική ενώνει, η τέχνη ενώνει, όπως μας δείχνει ο Καπράλος και με το γυναικείο πορτρέτο της λατέρνας, ίσως μια αναφορά στη μελαχρινή νέα από τον πίνακα «Στον υπαίθριο φωτογράφο» του φίλου του Γιάννη Μόραλη.

Άρτεμις Ζερβού

Δύο γυναικείες μορφές ντυμένες με παραδοσιακές φορεσιές μεταφέρουν στους ώμους κοφίνια γεμάτα φρεσκοτρυγισμένα σταφύλια. Πρόσωπα σοβαρά, κινήσεις αβίαστες, κορμοστασιά λεβέντικη – όλα πάνω τους υποδηλώνουν την χαρά του ανθρώπινου μόχθου και της προσφοράς που γεννά και θρέφει τον άνθρωπο, μεταφορές ολοζώντανες της μάνας γης. Και τα σταφύλια, αρχέγονο σύμβολο διονυσιακής λατρείας και συμποσίων, θύμηση πράξεων συλλογικής μέθεξης και των οποίων το πνεύμα, διασχίζοντας τους αιώνες, ζωντάνευε ακόμα, ως πρόσφατα, τα ήθη και τα έθιμα που πλαισίωναν όλες τις φάσεις της διεξαγωγής του τρύγου: τραγούδια, γλέντια και χοροί που γινόνταν αφορμή για συνεύρεση, ευκαιρία αναζωπύρωσης των διαπροσωπικών σχέσεων και σφυρηλάτησης μιας συλλογικής ταυτότητας. Μια εικόνα της Ελλάδας νοσταλγική, όταν η χειρωνακτική καλλιέργεια της γης γείωνε συμβολικά τον άνθρωπο και τον έθρεφε με την προσφορά των καρπών της με τρόπο που του εξασφάλιζε όχι μόνο βιολογική ύπαρξη αλλά και πολιτισμική συνέχεια.

Κατερίνα Ταβαντζή

Από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα ο τρύγος αποτελεί μία από τις σημαντικότερες περιόδους στον κύκλο της αγροτικής ζωής. Προνόμιο των πλουσίων, αλλά και των φτωχών, το αμπέλι είναι πηγή εσόδων, χαράς αλλά και πολιτισμικής ταυτότητας για ένα μεγάλο πλήθος κόσμου. Η περίοδος του τρύγου υπήρξε ανέκαθεν μια ευκαιρία γιορτής. Στο έργο του Ντάβιντ Φίνκμποονς ένας εύπορος κτηματίας υποδέχεται δύο σημαίνοντα πρόσωπα, ενώ μια ομάδα ατόμων στα αριστερά, δοκιμάζει το κρασί. Στο δεύτερο επίπεδο γίνεται η περισυλλογή των σταφυλιών, τα οποία μεταφέρονται στο πατητήρι, στο κέντρο, ενώ στο βάθος απεικονίζεται ο ποταμός με τα πλοιάρια, τα οποία υποδηλώνουν τον πλωτό δρόμο με τον οποίο θα μεταφερθεί το προϊόν του τρύγου. Σημαντικός οικονομικός πόρος το κρασί χρειάζεται για την περισυλλογή και την επεξεργασία των σταφυλιών, τη συνεργασία πολλών ανθρώπων, από τον ιδιοκτήτη του αμπελώνα, τους εργάτες, τους βοηθούς μέχρι τους εμπόρους και τους μεταφορείς.

Έφη Αγαθονίκου

Ένας γιγάντιος κορμός ευκαλύπτου, σκαλισμένος έτσι ώστε να σχηματίζει ένα σφιχτό κύκλο τεσσάρων μορφών ή τέσσερις ραδινοί κορμοί ενωμένοι σε ένα ξύλινο σώμα; Ο εναλλακτικός τίτλος της σύνθεσης, στο πίσω μέρος μιας αρχειακής φωτογραφίας, μας δίνει, ίσως, την απάντηση: «Το λιοτριβειό». Ο Καπράλος είχε, ενδεχομένως, φανταστεί τις τέσσερις ισοϋψείς γυμνές μορφές του ως τους κυλιόμενους τροχούς ενός παραδοσιακού ελαιοτριβείου, που, με το αρχαϊκό τους σφρίγος, συγχρονισμένοι γύρω από ένα νοητό άξονα, αλέθουν τον καρπό της ελιάς για να παράξουν λάδι. Σημαντική λεπτομέρεια: οι πτυχωτές, σαν βεντάλιες, απολήξεις των μορφών παραπέμπουν στα φτερά που ο Καπράλος λάξευε στις πώρινες και ξύλινες Νίκες του.

Άρτεμις Ζερβού

Γυμνά είναι τα αλμυρά σώματα. Όταν βουτάνε στο δροσερό νερό ο ήλιος γλείφει ομιλούντες όγκους, εξημερώνει κάθε γραμμή. Λαμπερά είναι τα βλέμματα, εκπέμπουν μία και μόνον μουσική: αυτήν της γιορτινής εποχής. Γιορτή και πόθος, χορός στο φως του ήλιου. Χορός μαζί, τα χέρια να γλιστρούν στους καυτούς ώμους, οι ανάσες να μπλέκονται, τα μάτια τραγουδούν. Και η πιο άυλη μέθη μεταφράζει την επίκληση. Δοξαστική. Μαζί, πάνω στη γη.

Ζίνα Καλούδη

Μετά τη μπόρα, η καλοκαιριά! Δύο μορφές που αιωρούνται σε ένα δοξαστικό Ανοιξιάτικο χορό υμνούν την αναγέννηση της φύσης και της ζωής που φέρνει η άνοιξη, δίνοντας ελπίδα.

Τώνια Γιαννουδάκη

Ο χορός μας ενώνει και μας φέρνει πάλι κοντά! Μια μινωική σύνθεση της νεοανακτορικής περιόδου της Κρήτης εμπνέει τη Φρόσω Ευθυμιάδη για να ενώσει τέσσερις μορφές σε ένα ξέφρενο γλέντι και να μας θυμίσει ότι ο κυκλικός χορός είναι διαχρονικός και φέρνει τους ανθρώπους κοντά.

Τώνια Γιαννουδάκη

Στην αρχή διακρίνεις μόνο το στραφτάλισμα του νερού, την ακινησία του ορίζοντα που πάνω του ξαπλώνει ο ήλιος. Καταμεσής στο αστραφτερό μεσημέρι, καθώς βαδίζεις προς τα κει, σαν κύματα πλησιάζουν οι φωνές και τα γέλια των ανθρώπων, αμυδρή μουσική. Πιο κοντά ακόμα, η μυρωδιά του ζεστού ψωμιού, το λάδι που καθρεφτίζει τα χάδια του ήλιου. Είναι ένα γλέντι στην ακρογιαλιά, ένα διονυσιακό ξεφάντωμα και το κρασί λάμπει με δροσερά χρώματα στο ποτήρι. Και στα μάτια των ανθρώπων, γεμάτα πόθο και τραγούδι, χίλια πρίσματα ευδαιμονίας, ευχαριστίας. Ευωχία.

Ζίνα Καλούδη